"Όσο πυκνό και αν είναι το σκοτάδι, εμείς πρέπει να ανάψουμε το δικό μας φως". Σκέψεις για το Eyes Wide Shut.

 

 Είκοσι χρόνια συμπληρώνονται φέτος από την πρώτη προβολή του Eyes Wide Shut ή Μάτια ερμητικά κλειστά ελληνιστί. Ήταν 16 Ιουλίου 1999 όταν προβλήθηκε πρώτη φορά στις ΗΠΑ και το σοκ ήταν μεγάλο. Δεν είναι απλώς μια ταινία. Είναι το κύκνειο άσμα μιας αξιοζήλευτης φιλμογραφίας ενός τεράστιου, σχεδόν μυθικού, σκηνοθέτη, του Stanley Kubrick. Αν έπρεπε να απαντήσεις στην ερώτηση ποιος είναι ο σπουδαιότερος αμερικανός σκηνοθέτης που υπήρξε ποτέ, ο Kubrick είναι η άμεση απάντηση. Όχι ότι δεν υπήρξαν και άλλοι. Θα ήταν ιεροσυλία να προσπεράσεις έτσι απλά τον Orson Welles ή τον Griffith. Ο Kubrick ένα χρόνο πριν φύγει από την ζωή, το 1998, παραλαμβάνει βραβείο από την Ένωση Σκηνοθετών με το όνομα Griffith, προς τιμήν ενός από τους κτίστες του κινηματογράφου όπως τον ξέρουμε, ή τον ξέραμε. Ο λόγος όμως που ο γεννημένος στην Αμερική, αλλά με τα τελευταία τριάντα χρόνια από την ζωή του να ζει μόνιμα στην Αγγλία, σκηνοθέτης είναι η αυτόματη απάντηση είναι διότι κανείς άλλος δεν πέρασε με τόση μαεστρία, τόσο προσηλωμένη δεξιοτεχνία από κάθε είδος όσο εκείνος. Από αντιπολεμικές ταινίες, όπως η πρώτη μεγάλου μήκους, το Fear and Desire (1953) ή το Paths of Glory (1957) και πολλά χρόνια αργότερα, στην δεκαετία του 1980, το Full Metal Jacket (1987) περνάει σε φιλμ νουάρ (Killer's Kiss και The Killing, η δεύτερη και η τρίτη ταινία του, το 1955 και 1956 αντίστοιχα), έπειτα στον επικό Σπάρτακο (1960), όπου συνεργάζεται για δεύτερη φορά με τον Kirk Douglas, ο οποίος στην ουσία διαλέγει τον Kubrick ως σκηνοθέτη έπειτα από τις διαφωνίες που είχε με τον προηγούμενο. Η σινεδιαδρομή δεν ολοκληρώνεται εδώ, ακολουθεί το ερωτικό δράμα Lolita (1962), η πολιτική σάτιρα Dr. Strangelove or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb (1964) με τον Peter Sellers να δίνει ρεσιτάλ στους τρεις ρόλους που ερμηνεύει, στην επιστημονική φαντασία με το αριστουργηματικό, οπερατικό 2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος (1968), μια ταινία που προλαβαίνει την προσελήνωση και κυκλοφορεί ένα χρόνο πριν από αυτήν, κάνοντας όμως πολλούς συνωμοσιολόγους να θεωρούν ότι ο Kubrick σκηνοθέτησε ένα μέρος ή και ολόκληρη την αποστολή του Apollo 11. Έπειτα έρχεται το δοκίμιο του στην βία, το Κουρδιστό Πορτοκάλι (1971), με πολλές απαγορεύσεις κυκλοφορίας, ακολουθεί το ιστορικό Barry Lyndon (1975), μια ταινία βαθιά επηρεασμένη από την ζωγραφική της εποχής στην οποία αναφέρεται με μια απαράμιλλη αισθητική που δύσκολα συναντάς σε κινηματογραφική ταινία, για να περάσει στην κλασική ταινία τρόμου Λάμψη (1980) που όσο και αν παραγνωρίστηκε εκείνη την εποχή με υποψηφιότητες για Χρυσό Βατόμουρο και όσο και αν την κατέκρινε ο συγγραφέας του βιβλίου στο οποίο βασίστηκε, ο Stephen King, ίσως από κόμπλεξ για κάτι που υπερβαίνει το βιβλίο του, αποτελεί μια από τις σπουδαιότερες ταινίες του είδους που δύσκολα μπορεί κάποιος να μιμηθεί με επιτυχία, αν κρίνουμε τον πρόσφατο και αρκετά αποτυχημένο εν τέλει Δόκτωρ Ύπνο. 

   Μετά το Full Metal Jacket, η καριέρα του θα ολοκληρωθεί με ένα ιδιοσυγκρασιακό και ξεκάθαρα προσωπικό ερωτικό θρίλερ, τα Μάτια ερμητικά κλειστά, μια ταινία που δεν πρόλαβε να δει τις αντιδράσεις που θα είχε, μιας και έφυγε από την ζωή στις 7 Μαρτίου 1999, λίγες μέρες αφότου είχε δείξει την τελική εκδοχή της ταινίας στους παραγωγούς του. Όπως τα περισσότερα δημιουργήματά του, έτσι και αυτό βασίζεται σε βιβλίο και συγκεκριμένα στην νουβέλα Traumnovelle (Ονειρική ιστορία) του 1926 γραμμένη από τον αυστριακό συγγραφέα Arthur Schnitzler. Όμως την προσαρμόζει στο δικό του ύφος αλλάζοντας πολλά από όσα γίνονται και καταρχάς αλλάζοντας τον χωροχρόνο μιας και η ιστορία σεξουαλικών φαντασιώσεων και οργίων δεν συντελείται στην Βιέννη των αρχών του 20ού αιώνα ούτε οι ήρωες είναι Εβραίοι, αλλά στην Νέα Υόρκη-και ας γυρίστηκε η ταινία στην Αγγλία- της τελευταίας δεκαετίας του 20ού αιώνα με ήρωες Αμερικανούς. Επίσης, αλλάζει και η εποχή μιας και τα γεγονότα πραγματοποιούνται κατά την διάρκεια των Χριστουγέννων αντί του αποκριάτικου Καρναβαλιού στο βιβλίο. Ο Kubrick υπήρξε ένας αθεράπευτος τελειομανής, μιας και είναι γνωστές οι απαιτήσεις του και τα κοπιώδη για τους ηθοποιούς γυρίσματα με πάμπολλες επαναληπτικές λήψεις. Τα Μάτια ερμητικά κλειστά έχουν μπει στο ρεκόρ Γκίνες για την διάρκεια των  γυρισμάτων, τα οποία διήρκεσαν 400 μέρες, με το συμβόλαιο των ηθοποιών να είναι απίστευτα δεσμευτικό αφού τους απαγόρευε να φύγουν όσο χρόνο -ή χρόνια- έπαιρναν τα γυρίσματα, ενώ έχει γίνει γνωστό ότι μία σκηνή που ο Tom Cruise απλώς ανοίγει μια πόρτα, επαναλήφθηκε δεκάδες φορές. Ο σκηνοθέτης είχε διαβάσει το βιβλίο το 1968 και από τότε ήθελε να το μεταφέρει στον κινηματογράφο, αλλάζοντας πολλές φορές τον τρόπο που θα το έκανε. Στην αρχή (δεκαετία 1970) ήθελε ο πρωταγωνιστής να είναι Εβραίος όπως και ο ήρωας στο βιβλίο, προτιμώντας τον νεαρό τότε Woody Allen, στην συνέχεια σκέφτηκε μήπως να έβαζε μια πιο κωμική διάσταση αλά Dr. Strangelove, οπότε σκέφτηκε τον Steve Martin, την δεκαετία του 1980 σκέφτηκε ηθοποιούς όπως τον Warren Beatty που φαντάζει ταιριαστός, τον Alan Alda, τον Bill Murray, τον Tom Hanks και τον Dustin Hoffman και την δεκαετία του 1990 κατέληξε ότι ήθελε ένα πραγματικό ζευγάρι ηθοποιών σκεπτόμενος πρώτα τους Alec Baldwin και Kim Bassinger και έπειτα τους τελικούς πρωταγωνιστές του, Tom Cruise και Nicole Kidman. Η Kidman ήταν στην Αγγλία εκείνη την εποχή λόγω της ταινίας The Portrait of a Lady (1996) της Jane Campion. Ο ανδρικός ρόλος ήθελε να μοιάζει στο στιλ άνδρα του Harrison Ford και αφού δεν διάλεξε εκείνον για πρωταγωνιστή επέλεξε ένα όνομα που παραπέμπει σε αυτόν για τον ρόλο του Tom Cruise. Γι αυτό στην ταινία ονομάζεται Harford. Πολλές είναι ακόμα οι αλλαγές που κάνει ο αμερικανός auteur, όπως το σύνθημα που δεν είναι Δανία, όπως στο βιβλίο μιας και οι φαντασιώσεις ξεκινούν με ένα καλοκαιρινό ταξίδι στην Δανία, αλλά η λατινική λέξη Fidelio, δηλαδή πίστη, ένα οξύμωρο σχήμα σε σχέση με αυτό που γίνεται. Παράλληλα παραπέμπει στην ομώνυμη όπερα του Μπετόβεν στην οποία επίσης συναντάμε μάσκες όπως και εδώ, μιας και ο Φιντέλιο του τίτλου είναι μια μεταμφιεσμένη γυναίκα που ψάχνει τον σύζυγό της. Πολλά ακόμα κρύβονται πίσω από αυτήν την μυθική ταινία, πολλοί συμβολισμοί προσπαθούν να αποκωδικοποιηθούν, πολλά μυστικά μαθαίνονται εκ των υστέρων, όπως ότι τη φωνή της γυναίκας με την μάσκα την έδωσε η Cate Blanchett, σύμφωνα με δήλωση της ίδιας.

   Το διονυσιακό ή βακχαναλικό πάρτι που στήνεται εξακολουθεί να εξάπτει την περιέργεια και την φαντασία αλλά και να προκαλεί. Πολλοί έχουν πει μέχρι και ότι ο θάνατός του δεν είναι τυχαίος αλλά δολοφονήθηκε λόγω αυτών που αποκαλύπτει για τις μυστικές τελετές μιας απόκοσμης και αόρατης ελίτ. Ο Kubrick όμως αυτό που κάνει είναι να παίρνει τις ερωτικές φαντασιώσεις και την σχέση ενός συμβατικού ζευγαριού και να το απογειώνει μέσα σε αυτήν την ατμόσφαιρα μυστηρίου. Ο ερωτισμός και ο θάνατος συμπορεύονται, συνδέονται και συγκρούονται, η λιβιδινική ενέργεια συναντά σε μια πάλη Δαβίδ και Γολιάθ την ενόρμηση θανάτου. Δεν είναι τυχαίοι αυτοί οι φροϋδικοί όροι μιας και η ταινία βρίθει ψυχαναλυτικών και δη φροϋδικών συμβολισμών και ερμηνειών, όπως άλλωστε και το βιβλίο. Ο ίδιος ο Freud είχε γράψει στον συγγραφέα της νουβέλας ότι "Έχω λοιπόν σχηματίσει την εντύπωση πως εσείς, δια της διαίσθησης- στην πραγματικότητα όμως ως συνέπεια εκλεπτυσμένης αυτοαντίληψης- γνωρίζετε όλα εκείνα, όσα αποκάλυψα εγώ έπειτα από κοπιαστική εργασία σε άλλους ανθρώπους". Και πράγματι τόσο ο Schnitzler όσο και ο Kubrick φαίνεται να τα γνωρίζουν και να τα αξιοποιούν στο έπακρο. Οι συμβάσεις ενός παντρεμένου ζευγαριού και όλοι οι κρυμμένοι πόθοι, όλο το Εγώ που κάπου έχει καταχωνιαστεί μαζί με όλα τα ασίγαστα πάθη που καίνε κρυφά την ψυχή αποκαλύπτονται εκστασιακά μέσα από τις βενετσιάνικες μάσκες, σύμβολο ερωτισμού και απελευθέρωσης καθώς όπως είχε ορθά πει ο Oscar Wilde "δώσε στον άνθρωπο μια μάσκα και θα αποκαλύψει τον πραγματικό του εαυτό". Όταν ξέρεις ότι δεν σε ξέρουν, ότι δεν σε βλέπουν άρα δεν θα σου επιρρίψουν καμία ευθύνη για οτιδήποτε, τότε ξεπηδάς από τις κοινωνικές νόρμες και τους αυτοπεριορισμούς και παρότι με μάσκα, εμφανίζεται γυμνός μπροστά στην ίδια σου τη φύση, Αυτήν την γύμνια της ψυχής μέσα από μια πιο ενσώματη διάσταση, προσπάθησε να αναδείξει ο σκηνοθέτης σε μια ταινία που παρά τα είκοσι χρόνια που έχουν μεσολαβήσει από την πρώτη θέαση, εξακολουθεί να εξάπτει την περιέργεια. Αποκαλύπτει κοφτά και χωρίς περιστροφές την απομυθοποιημένη εικόνα ενός ζευγαριού αλλά και μιας κλειστής υψηλής κοινωνίας με περίεργες συνήθειες, υπόδουλοι όμως στο κάτω-κάτω της γραφής των ίδιων παθών. Σε αυτά τα πάθη γίνεται κοινωνός ο Μπιλ (Tom Cruise), όπου αφού πρώτα η σύζυγός του, η Αλίκη, καταβυθίστηκε στην δική της χώρα των θαυμάτων μετά μαριχουάνας, ήρθε η ώρα για τον γιατρό Μπιλ. Ο μυστικισμός από τον οποίον περικλείεται η ταινία, υπήρχε ακόμα και κατά την διάρκεια των γυρισμάτων,με ελάχιστους να γνωρίζουν πραγματικά τι εστί Μάτια ερμητικά κλειστά. Ο σκηνοθέτης Paul Thomas Anderson είχε βρεθεί στην Αγγλία για να συναντήσει τον Tom Cruise με σκοπό να παίξει στην καινούργια του τότε ταινία, το Magnolia (1999) και είχε παραβρεθεί στα γυρίσματτα της ταινίας του Kubrick. Όπως ο ίδιος δήλωσε αργότερα, παραξενεύτηκε από το πόσο λίγο κόσμο είδε στα γυρίσματα και γεμάτος απορία είπε στον Stanley "Πάντα δουλεύετε με τόσο λίγους ανθρώπους?" για να πάρει την πληρωμένη απάντηση "Γιατί εσείς πόσους χρειάζεστε?", όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο βιβλίο "How 1999 Blew Up the Screen". Ο Kubrick στην ουσία δεν χρειαζόταν κανέναν μιας και επεδίωκε να έχει τον απόλυτο έλεγχο του δημιουργήματός του. Με αφορμή την επέτειο, το σπουδαίο βρετανικό περιοδικό κινηματογράφου Sight and Sound, κυκλοφορεί τον μήνα Δεκέμβριο με εξώφυλλο το Eyes Wide Shut και αφιέρωμα στην ταινία, μια ταινία που όσο πιο πολύ προσπαθούμε να αποκωδικοποιήσουμε και ερμηνεύσουμε τόσο πιο περίκλειστη γίνεται με μάτια να επιμένουν να διατηρούνται κλειστά!

Ο Stanley Kubrick με τους Nicole Kidman και Tom Cruise.