Salvador Dali και κινηματογράφος

Salvador Dali και κινηματογράφος

   Ο Salvador Dali παραμένει 31 χρόνια μετά τον θάνατό του, το 1989, ένας από τους δημοφιλέστερους εικαστικούς του 20ού αιώνα. Συνέδεσε τόσο άμεσα το όνομά του με το κίνημα του Σουρεαλισμού, που η ναρκισιστική του ρήση "Δεν μπορείτε να με διώξετε από τον Σουρεαλισμό, εγώ είμαι ο Σουρεαλισμός" φαντάζει εν τέλει αληθής. Είναι γεγονός ότι ο πάπας του Σουρεαλισμού, ο Αντρέ Μπρετόν, ήταν δυσαρεστημένος από τον ισπανό ζωγράφο και έτσι πήρε την απόφαση να τον αποπέμψει από το κίνημα. Ο Σουρεαλισμός ήταν ένα κίνημα που εμπνεόταν από το υποσυνείδητο, τον κόσμο των ονείρων, κατά συνέπεια από την φροϋδική ψυχανάλυση, ενώ ο αυτοματισμός είχε καταστεί αναγκαίος. Πέραν αυτών, ήταν ένα κίνημα ρηξικέλευθο που χρειαζόταν να το επιβεβαιώνει και στο πολιτικοκοινωνικό κομμάτι, καθώς δεν μπορείς να θες να ταρακουνήσεις συθέμελα το μέχρι τότε οικοδόμημα της τέχνης, επαναλαμβάνοντας συντηρητικές απόψεις. Εκείνη την εποχή, στα χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης, το ρηξικέλευθο ήταν συνώνυμο σχεδόν με την άρνηση του καπιταλισμού και την αποθέωση του κομμουνισμού. Ως εκ τούτου, όφειλαν να υποστηρίζουν το καθεστώς της Σοβιετικής Ένωσης. Ο Dali αντιτάχθηκε σε αυτό, δημιουργώντας έργο που ειρωνεύεται τον Λένιν, ενώ παροιμιώδης είναι η φράση του "Μια κλανιά είναι καλύτερη από τον κομμουνισμό, τουλάχιστον η πρώτη σε ανακουφίζει". 

   Δεν είναι μόνο αυτό. Ο Dali ήταν γοητευμένος από τον αμερικανικό καπιταλισμό, που εν τέλει υποδουλώθηκε σε αυτόν. Όταν μετακόμισε στις ΗΠΑ, όπως έκαναν πολλοί ευρωπαίοι καλλιτέχνες στα χρόνια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, εκείνος ως λάτρης του χρήματος και της δόξας, άρχισε να επαναλαμβάνει επιφανειακά και ωφελιμιστικά τα έργα που τον καθιέρωσαν, ενώ ασχολήθηκε με τα πάντα, διαφημίσεις, εξώφυλλα (όπως για τεύχη της Vogue), σχεδιασμός επίπλων, διακοσμητικών αντικειμένων με σκοπό να στολίσουν τα σπίτια των πλούσιων Αμερικανών, που φάνταζαν σαν μια όαση για εκείνον σε σχέση με την κατεστραμμένη Ευρώπη. Η αγάπη του για τα χρήματα, μαζί και με άλλους λόγους, τον απομάκρυναν από τον ισπανό συνοδοιπόρο του, Luis Bunuel, ο οποίος στην αυτοβιογραφία του εκφράζει την πικρία του για την πορεία του Dali. Έτσι όμως κατόρθωσε να κτίσει ένα brand name γύρω από το όνομά του, τόσο ισχυρό που του εξασφάλισε δουλειά και στην 7η τέχνη, τον κινηματογράφο.

 

 Η ενασχόλησή του με το σινεμά ξεκινά με την συνεργασία του με τον Luis Bunuel σε δύο ταινίες του σουρεαλιστικού κινηματογράφου, τον Ανδαλουσιανό Σκύλο (1929) και την Χρυσή Εποχή (1930), η πρώτη μικρού μήκους και η δεύτερη μεγάλου μήκους. Και για τις δύο ταινίες βασίστηκαν στις αρχές του Σουρεαλισμού, όπως είναι το όνειρο και η κριτική. Στον Ανδαλουσιανό Σκύλο, την δεύτερη σουρεαλιστική ταινία μετά το Κοχύλι και ο Κληρικός της Germaine Dulac, που το 1928 κυκλοφορεί την πρώτη ταινία του Σουρεαλισμού, μια σειρά ονείρων των δύο καλλιτεχνών ενώνονται και δημιουργούν την σοκαριστική ταινία 17 λεπτών, που ξάφνιασε όσο λίγες το κοινό που την παρακολούθησε. Ο Dali έχει διατυπώσει την άποψη του για τον κινηματογράφο, ότι πρέπει η κάμερα να στήνεται σε ένα σημείο και να καταγράφει μόνο ό,τι τυχαίνει να περνάει από μπροστά της αντί να ακολουθεί τους ήρωες και τα αντικείμενα, ακόμα και αν αυτό δυσαρεστούσε το κοινό. Η δυσφορία, ακόμα και η οργή, του κοινού ήταν κάτι θεμιτό. Η πρώτη υποδοχή της ταινίας ήταν αρκετά θετική, με αποτέλεσμα να ξαφνιαστούν οι δύο δημιουργοί. Ο Dali δυσαρεστήθηκε καθώς θεώρησε ότι η θετική ανταπόκριση μετέτρεψε την βραδιά σε αδιάφορη, ενώ ο Bunuel ήταν έτοιμος με πέτρες στις τσέπες του, σε περίπτωση ακραίων αντιδράσεων. 

   Η επόμενη ταινία τους κατάφερε να υλοποιήσει τον στόχο τους. Η Χρυσή Εποχή, μια από τις πρώτες ευρωπαϊκές ταινίες με ήχο, προκάλεσε την οργή πολλών, καθώς η ταινία καυτηριάζει αγρίως την αστική τάξη και τον καθολικισμό, δύο θεσμούς που συχνά τέθηκαν στο στόχαστρο του Bunuel αλλά και ευρύτερα του Σουρεαλισμού. Μάλιστα, κάποιοι εισέβαλαν στην αίθουσα προσπαθώντας να διακόψουν την προβολή της, ενώ κατέστρεψαν έργα του Miro, του Yves Tanguy, του Man Ray, του Dali που είχαν εκτεθεί στο lobby του κινηματογράφου. Αυτή η αντίδραση ίσως τους χαροποίησε περισσότερο. Πάντως, η σχέση τους είχε ήδη αρχίσει να κλονίζεται, λόγω αρκετών σεναριακών διαφωνιών που οδήγησαν στο να το ολοκληρώσει ο Bunuel μόνος του. 

   

Όταν πλέον πήγε στις ΗΠΑ, του προτάθηκαν διάφορες συνεργασίες αλλά πολλές από αυτές δεν υλοποιήθηκαν ποτέ, όμως για παράδειγμα να δημιουργήσει μια σκηνή ονείρου για το Moontide (1942) του Archie Mayo. Κάτι αντίστοιχο έκανε τρία χρόνια αργότερα, το 1945, για το Spellbound του Alfred Hitchcock, όπου δημιούργησε μια ονειρική σεκάνς δύο λεπτών στην ταινία. Το αρχικό, σύμφωνα με την Ingrid Bergman που πρωταγωνιστούσε στην ταινία, ήταν είκοσι λεπτά, αλλά μονταρίστηκε. Πάντως, τόσο ο Dali όσο και ο Hitchcock, δεν έμειναν ιδιαίτερα ευχαριστημένοι από το αποτέλεσμα. 

   Την επόμενη χρονιά, μια ταινία που για πολλά χρόνια φάνταζε ως άλλη μια ταινία που προσπάθησε να κάνει ο Dali δίχως να τα καταφέρει, είναι το κινουμένων σχεδίων Destino (1946) του Walt Disney, το οποίο αποκαταστάθηκε το 2003 και τότε παρουσιάστηκε πρώτη φορά. Μια ταινία που εικονοποιεί έργα του ζωγράφου ή γενικότερα την αισθητική του. 

   

Salvador Dali,
Οι πειρασμοί του Αγίου Αντωνίου, 1946

Την επόμενη χρονιά, το 1947, μια συνεργασία που επίσης ακυρώθηκε, είναι για τη ταινία The Private Affairs of Bel Ami του Albert Lewin, βασισμένο στο Bel Ami του Guy de Maupassant. Στην ταινία ήθελαν να υπάρχει ένας πίνακας με τους πειρασμούς του Αγίου Αντωνίου. Έγινε λοιπόν διαγωνισμός, όπου διάφοροι καλλιτέχνες κατέθεσαν τα έργα τους προς κρίση. Συγκεκριμένα, οι Salvador Dali, Paul Delvaux, Max Ernst, Dorothea Tanning, Leonora Carrington, Leonor Fini, Stanley Spencer, Eugene Berman, Ivan Albright, Louis Guglielmi, Horace Pippin και Abraham Rattner. Ο Fini εν τέλει δεν κατέθεσε έργο, ενώ οι υπόλοιποι πληρώθηκαν με 500 δολάρια έκαστος για την συμμετοχή. Ο νικητής θα έπαιρνε 2.500 δολάρια. Η κριτική επιτροπή αποτελούταν από τον εκπατρισμένο εικαστικό Marcel Duchamp, τον Alfred H. Barr Jr (πρώτος διευθυντής του MoMA) και τον γκαλερίστα Siney Janis. Το έργο που επελέγη ήταν του Ernst. 

   Ο Dali έπειτα ασχολήθηκε με μια σειρά από ντοκιμαντέρ αυτοπροβολής, μέχρι που έρχεται η πρόταση να συμμετάσχει στην ταινία Dune του χιλιανού σουρεαλιστή σκηνοθέτη Alejandro Jodorowsky. Θα υποδυόταν τον αυτοκράτορα. Η ταινία δεν έγινε ποτέ για διάφορους λόγους, ανάμεσα σε άλλους και οικονομικούς, ενώ κάποια χρόνια αργότερα έγινε μια αποτυχημένη εκδοχή του από τον David Lynch το 1984 και αναμένεται η ταινία του Dennis Villeuneuve που θα κυκλοφορήσει στα τέλη του 2020. Το 1974 ο Jodorowsky είχε πάρει τα δικαιώματα του βιβλίου του 1965 αλλά το σχέδιο ναυάγησε. Λέγεται ότι ο Dali ήθελε με τον μοναδικό ρόλο που θα υποδυόταν σε κινηματογραφική ταινία να γίνει ο πιο ακριβοπληρωμένος ηθοποιός όλων των εποχών. Μάλιστα ο σκηνοθέτης του είχε υποσχεθεί ότι θα τον πληρώνει εκατό χιλιάδες δολάρια την ώρα. Μετά από αυτό εύκολα συμπεραίνει κανείς γιατί έπεσε έξω η παραγωγή.