Το σινεμά μέσα από το σινεμά του Woody Allen

   

Ο Woody Allen είναι αναμφίβολα ένας από τους σπουδαιότερους αμερικανούς σκηνοθέτες του 20ού και 21ου αιώνα. Με μια καριέρα που μετρά πενηνταπέντε χρόνια, από το 1965 όταν έγραψε την πρώτη του ταινία, το What's New Pussycat, μια ταινία που δεν σκηνοθέτησε, μιας και δεν εμπιστεύτηκαν τον νεαρό δημιουργό και έτσι εκείνος ορκίστηκε να μην την δει ποτέ, φτάνουμε στο σήμερα, στο 2020, με την κυκλοφορία του Rifkin's Festival που σηματοδοτεί την επιστροφή του στα ευρωπαϊκά εδάφη. Μετά το Match Point, το Scoop, το Cassandra's Dream και το You Will Meet a Tall Dark Stranger στο Λονδίνο, το Vicky Christrina Barcelona στην Βαρκελώνη, το Midnight in Paris στο Παρίσι, το To Rome With Love στην Ρώμη και το Magic in Moonlight στην Νίκαια της Γαλλίας, γυρνάει πίσω στην Ισπανία και στο Σαν Σεμπαστιάν για την 50ή ταινία που σκηνοθετεί και γράφει το σενάριο. Στην ταινία που θα κυκλοφορήσει στις ελληνικές αίθουσες στα τέλη του Σεπτεμβρίου, αφού κάνει την παγκόσμια πρεμιέρα της στο Φεστιβάλ του Σαν Σεμπαστιάν, το οποίο θα ανοίξει, η ιστορία εκτυλίσσεται κατά την διάρκεια του Φεστιβάλ αφορώντας τον χώρο του κινηματογράφου. Δεν είναι όμως η πρώτη φορά που μια ταινία του Woody Allen αναφέρεται στον χώρο του σινεμά. Ας ανατρέξουμε σε εκείνες που το έκαναν στο παρελθόν:

1. Stardust Memories (1980)

Αν και σε άλλες ταινίες του αναφέρεται στο σινεμά ή οι ήρωες του πηγαίνουν να δουν ταινία στο σινεμά, είναι η πρώτη ταινία που η ίδια η υπόθεσή της αναφέρεται στον κόσμο του κινηματογράφου. Το Stardust Memories αφορά έναν σκηνοθέτη που ανακαλεί την ζωή του και την επαγγελματική πορεία του, αποτελώντας μια γουντιαλενική εκδοχή του 81/2 του Federico Fellini. Γυρισμένο μάλιστα σε ασπρόμαυρη φωτογραφία του σπουδαίου Gordon Willis (διευθυντής φωτογραφία του Νονού) προσπαθεί να αποδώσει την αύρα μιας παλιάς ταινίας, αποτίοντας φόρο τιμής αλλά και παροδώντας την φελινική ταινία. Ο σκηνοθέτης εκτιμά πολύ τον ιταλό συνάδελφό του ενώ έχει δηλώσει ότι ποτέ δεν θα μπορούσε να κάνει μια ταινία που να δημιουργεί την ίδια αίσθηση νοσταλγίας με τον Fellini. Στην ταινία πρωταγωνιστούν οι Woody Allen, Charlotte Rampling, Jessica Harper, Sharon Stone. Ο τίτλος της ταινίας προέρχεται από το τραγούδι Stardust (1931) του Louis Armstrong. Όπως έχει δηλώσει, δεν πρόκειται για μια αυτοαναφορική ταινία παρότι πολλοί βρίσκουν ομοιότητες με τον σκηνοθέτη τον οποίον υποδύεται, έναν σκηνοθέτη που ξεκίνησε από αστείες κωμωδίες και πέρασε σε πιο καλλιτεχνικές ταινίες νοσταλγώντας τις παλιές του αστείες ταινίες. Είναι η ταινία που ακούγεται η φράση "Για σένα είμαι ένας άθεος, για τον θεό όμως είμαι η νόμιμη αντιπολίτευση"

2. The Purple Rose of Cairo (1985)

Μια από τις αγαπημένες μας ταινίες του Allen αλλά και μια δική του προσωπική αγαπημένη ταινία από την φιλμογραφία του, το Πορφυρό Ρόδο του Καΐρου, επηρεασμένο από το θεατρικό του Luigi Piradello "Έξι Πρόσωπα Ζητούν Συγγραφέα" και από την ταινία Hellzapoppin' (1941) του H.C. Potter, τοποθετείται την δεκαετία του 1930 στην Αμερική, όταν ένας κινηματογραφικός ήρωας, ο Tom Baxter, το σκάει από την μεγάλη οθόνη και εμφανίζεται στην πραγματική ζωή δημιουργώντας ένα όμορφο μα και τραγικό love story με την Cecilia (Mia Farrow). Είναι η δεύτερη μόλις ταινία του από την αρχή της καριέρας του που σκηνοθετεί και δεν πρωταγωνιστεί, αφήνοντας τους Farrow, Jeff Daniels, Danny Aiello να κρατούν τους βασικούς ρόλους. Στην αρχή είχε γυρίσει μερικές σκηνές με τον Michael Keaton, εν τέλει όμως τον αντικατέστησε με τον Daniels, καθώς δεν θεωρούσε ότι εμφανισιακά ταιριάζει με την εποχή. Πριν αντικατασταθεί, η παραγωγή του είχε προτείνει να παίξει ο ίδιος, κάτι το οποίο αρνήθηκε. Ενδιαφέρον είναι ότι το σινεμά στο οποίο έγιναν πολλά γυρίσματα είναι το Kent Theater στο Μπρούκλιν, ένα από τα αγαπημένα του Allen. Χρησιμοποιήθηκε μόνο για τις εσωτερικές σκηνές, για το εξωτερικό χρησιμοποιήθηκαν σκηνικά. Η μαγεία του κινηματογράφου όσο λίγες φορές έχει αποτυπωθεί με έναν τόσο ρομαντικό τρόπο. Πόσοι και πόσες δεν λαχτάρησαν να δουν να ζωντανεύει ένα είδωλό τους. Άραγε είναι τόσο ειδυλλιακό; Ο Allen έχει μια απάντηση, όχι και τόσο ευχάριστη. 

3. Crimes and Misdemeanors (1989)

Ο Woody Allen, ο Martin Landau, ο Alan Alda, η Mia Farrow, η Angelica Huston και σε μικρό ρόλο η σκηνοθέτρια και σεναριογράφος Nora Ephron πρωταγωνιστούν στην τελευταία ταινία του Woody Allen για την δεκαετία του 1980. Αντλώντας έμπνευση, κυρίως στο φιλοσοφικό, υπαρξιστικό κομμάτι και λιγότερο στην υπόθεση, από το Έγκλημα και Τιμωρία του Ντοστογιέφσκι, σχετικά με το έγκλημα, τις ενοχές και τις ευθύνες, θεματικές που θα επιστρέψουν ξανά στο έργο του, όπως στο Match Point (2005) ή στο Irrational Man (2015), με τους ήρωες να είναι μετέωροι ανάμεσα στην αλήθεια και στο ψέμα, στην ευθύνη και στην αποποίησή της, ο Allen στήνει μια ευφυή κωμωδία. Αν και αρχικά δεν του άρεσε το πρώτο μέρος της ταινίας και γι αυτό κάλεσε τους ηθοποιούς να το ξαναγυρίσει, το αποτέλεσμα τον δικαίωσε. Γιατί όμως αφορά τον χώρο του κινηματοφράφου; Επειδή ο Allen υποδύεται έναν σκηνοθέτη ντοκιμαντέρ, αυτό το είδος που είναι σαν κανονική ταινία αλλά με άσχημους ανθρώπους (που λένε και στο Community), ο οποίος παράλληλα με την υπόλοιπη υπόθεση της ταινίας προσπαθεί να βρει τι θα γυρίσει. 

4. Celebrity (1998)

Το 1998 ο Woody Allen σκηνοθετεί την τελευταία του μέχρι σήμερα ασπρόμαυρη ταινία με διευθυντή φωτογραφίας έναν άλλο σπουδαίο στο είδος του, τον Sven Nykvist, μόνιμο συνεργάτη του Ingmar Bergman. Επίσης πρόκειται και για την τελευταία ταινία που συνεργάστηκε με την Susan E. Morse, την μοντέρ όλων των ταινιών του από το Manhattan (1979) έως το Celebrity. Στην ταινία πρωταγωνιστούν ο Kenenth Branagh, η Judy Davis, η Winona Ryder, η Charlize Theron, ο νέος σταρ, φρέσκος από την επιτυχία του Τιτανικού, Leonardo di Caprio, η Melanie Griffith, ο Hank Azaria, ο J. K. Simmons και σε σύντομη εμφάνιση ο -ποιος να περίμενε ότι θα γίνει πρόεδρος των ΗΠΑ- Donald Trump. Η ταινία δεν αφορά ακριβώς τον κόσμο του κινηματογράφου αλλά ευρύτερα τον χώρο του θεάματος και της διασημότητας. Ο πρωταγωνιστής είναι ένας συγγραφέας που καταλήγει να ασχοληθεί με το κουτσομπολίστικο ρεπορτάζ. Έτσι θα έρθει σε επαφή με ηθοποιούς, μοντέλα και λοιπούς celebrities. Μια ειρωνική ματιά του Allen σε έναν κόσμο που ανέκαθεν σιχαινόταν. Απόδειξη ότι ποτέ δεν παραβρέθηκε σε καμία νίκη του στα βραβεία Όσκαρ, διότι προτιμούσε να παίζει τζαζ μουσική στα μικρά μαγαζιά στην Νέα Υόρκη που εμφανιζόταν. 

5. Hollywood Ending (2002)

Μια από τις λιγότερο δυνατές προσπάθειες του Woody Allen, σε μια περίοδο λίγο πριν την ανάκαμψη με το Match Point (2005). Το Hollywood Ending αφορά έναν κινηματογραφικό σκηνοθέτη που πάνω στο άγχος του για την επόμενη ταινία του τυφλώνεται. Όμως δεν πρέπει να το δείξει κατά την διάρκεια των γυρισμάτων γιατί θα τον διώξουν. Στο διάστημα αυτό θα καταφέρει να ολοκληρώσει, παρά τις αντιξοότητες, την ταινία αλλά και να συνδεθεί με ανθρώπους. Η ταινία του θα κάνει επιτυχία στην Γαλλία (αναφορά στον εαυτό του, διότι ακόμα και όταν αποτυγχάνει στις ΗΠΑ, επιτυγχάνει στην Ευρώπη και ειδικά στην Γαλλία) με τον ίδιο να αναφωνεί"Δόξα τω Θεώ, υπάρχουν οι Γάλλοι". Εκτός από τον Allen, παίζουν οι Tea Leoni και Debra Messing. Οι εμμονές των σκηνοθετών και τα τερτίπια τους αναλύονται με μια διάθεση παρωδίας στην ταινία μαζί με ένα ειρωνικό σχόλιο για το σύγχρονο σινεμά που ακόμα και ένας τυφλός θα μπορούσε να σκηνοθετήσει. Μάλλον πολλές σύγχρονες ταινίες είναι φτιαγμένες από ανθρώπους που προφανώς δεν βλέπουν τι σκηνοθετούν και για ανθρώπους που δεν ακούν τι λένε οι ηθοποιοί. 

6. To Rome With Love (2012)

Ένα σινεμά μαγικού ρεαλισμού χωρισμένο σε βινιέτες και τοποθετημένο στην Ρώμη όπου κάθε ιστορία μιλά για κάτι διαφορετικό. Η ιστορία του Leopoldo με τον απολαυστικό Roberto Benigni αφορά την ξαφνική και άνευ λόγου δημοσιότητα που προσφέρει η τηλεόραση. εξετάζει την πρακτική της κλειδαρότρυπας που κυριαρχεί και καυτηριάζει το φαινόμενο των διαττόντων αστέρων. Η ιστορία όμως που αφορά τον κινηματογράφο είναι της Milly και του Antonio που έχουν πάει στην Ρώμη για να γνωρίσει η Milly τους συγγενείς του Antonio, μόνο που χάνεται μέσα στην πόλη και έτσι ο Antonio καταλήγει να συστήνει ως Milly μια πόρνη που βρέθηκε κατά λάθος στο δωμάτιό του, την Anna (Penelope Cruz) και η Milly βρίσκεται στα γυρίσματα μιας ιταλικής ταινίας, στην οποία συμμετέχει ένας αγαπημένος της ηθοποιός, ο Luca Salta (Antonio Albanese). Στην ίδια ταινία συμμετέχει και η Pia Fusari, την οποία υποδύεται η θρυλική Ornella Muti. Τίθεται επί τάπητος κυρίως το ζήτημα του ειδώλου, πώς μετατρέπεις σε είδωλο έναν αγαπημένο σου ηθοποιό που βλέπεις σε ταινίες και από κοντά μετατρέπεται σε κάτι θνητό, ανθρώπινο που σε απογοητεύει. Η μαγεία του κινηματογράφου και η καθαίρεσή της όταν εισβάλει ο πραγματικός κόσμος, θυμίζοντας την φράση της Marilyn Monreo, ότι δεν της άρεσαν τα πάρτι γιατί έβλεπε τα αγαπημένα της είδωλα να μετατρέπονται σε βαρετούς ανθρώπους. Στην ταινία συμμετείχαν και οι Alec Baldwin, Ellen Page, Jesse Eisenberg, Greta Gerwig, αλλά και ο ίδιος ο Woody Allen, έξι χρόνια μετά την τελευταία του εμφάνιση ως ηθοποιός στο Scoop (2006).

7. Cafe Society (2016)

Η πρώτη του συνεργασία με την Amazon που έληξε άδοξα δυο ταινίες αργότερα, με το A Rainy Day in New York κοιτάει πίσω στα 1930s και στο Hollywood εκείνης της εποχής. Ο νεαρός Bobbt Dorfman (Jesse Eisenberg) είναι ένας εβραίος νεοϋορκέζος (λέγε με και Woody) που μετακομίζει στο Hollywood για να συναντήσει τον θείο του τον Phil, έναν μεγάλο παραγωγό κινηματογραφικών ταινιών και κυνηγό ταλέντων. Η γραμματέας του, η Veronica (Kristen Stewart) θα γίνει αντικείμενο του πόθου τόσο για τον ανιψιό όσο και για τον θείο. Βίλες, χλιδή, ματαιοδοξία και πολλές αναφορές σε διάσημα ονόματα της εποχής συνθέτουν τον κόσμο του Hollywood, έναν κόσμο που ανέκαθεν απαρνιόταν ο δημιουργός της ταινίας για χάρη της λατρεμένης του Νέας Υόρκης. Με ειρωνική διάθεση απέναντι στην απατηλή λάμψη του Λος Άντζελες, στο οποίο κάνει και γυρίσματα, διηγείται αυτήν την ιστορία μιας και είναι ο αφηγητής της ταινίας. Στην διεύθυνση φωτογραφίας συναντάμε άλλον έναν θρυλικό μαέστρο του είδους, τον Vittorio Storaro, βραβευμένο με τρία Όσκαρ φωτογραφίας για το Αποκάλυψη Τώρα (1979), το Reds (1981) και τον Τελευταίο Αυτοκράτορα (1987). Αρχικά η ταινία είχε αρχίσει να γυρίζεται με τον Bruce Willis στον ρόλο του θείου που υποδύθηκε ο Steve Carrell, αλλά ο Willis αναγκάστηκε να αποχωρήσει λόγω θεατρικών υποχρεώσεων στο Broadway. Έπαιζαν επίσης η Blake Lively και η Parker Posey. Είναι η πρώτη ταινία του Allen γυρισμένη με ψηφιακή κάμερα. 

8. Rifkin's Festival (2020)

Μετά το τέλος της συνεργασίας του με την Amazon και την δικαίωση του σκηνοθέτη στα δικαστήρια για την αθέτηση συμβολαίου, ο Allen μεταφέρθηκε εκ νέου στην Ευρώπη συνεργαζόμενος με την Mediapro, την εταιρεία πίσω από το Vicky Christina Barcelona (2008), You Will Meet a Tall Dark Stranger (2010) και Midnight in Paris (2011). Η ταινία γυρίστηκε στο Σαν Σεμπαστιάν και αφορά το φεστιβάλ κινηματογράφου που γίνεται κάθε Σεπτέμβριο στην ισπανική πόλη. Μάλιστα φέτος στις 18 Σεπτεμβρίου 2020 θα κάνει την παγκόσμια πρεμιέρα στο Φεστιβάλ του Σαν Σεμπαστιάν ως ταινία έναρξης. Λίγες μέρες μετά θα κυκλοφορήσει και στις ελληνικές αίθουσες, συνεχίζοντας το καθιερωμένο ετήσιο σινέ-ραντεβού του. Πρωταγωνιστεί ένα διεθνές καστ, όπως η Gina Gershon, ο Louis Garrel, ο Wallace Shawn (αρκετά χρόνια μετά το Melinda and Melinda), ο Christoph Waltz, η Elena Anaya, ο Sergi Lopez. Ένα ζευγάρι Αμερικανών ταξιδεύει στην ισπανική πόλη ώστε να παρακολουθήσει το φεστιβάλ κινηματογράφου. Εκεί όμως θα προκύψουν ερωτικά μπερδέματα με εκείνη να ερωτεύεται έναν γάλλο σκηνοθέτη και εκείνον μια Ισπανίδα. Το ζήτημα του ξελογιάσματος από τον κόσμο του κινηματογράφου και την μαγεία του το συναντάμε και εδώ. Ο Vittorio Storaro επιστρέφει για τέταρτη συνεχόμενη ταινία να αναλαμβάνει την διεύθυνση φωτογραφίας σε ταινία του Allen.