Ο κινηματογραφικός Edward Hopper

Edward Hopper, New York Movie, 1939, ελαιογραφία σε καμβά.

 

Όταν δεν είμαι σε διάθεση για να ζωγραφίσω, πηγαίνω να δω ταινίες για μια εβδομάδα ή και περισσότερο. Θα μπορούσα να έχω ζωγραφίσει περισσότερα, αν δεν αγαπούσα τις ταινίες τόσο πολύ.
   

   Τι είναι το Hopperesque; Έτσι ονομάζεται η επίδραση που έχει ασκήσει ο αμερικανός ζωγράφος του 20ού αιώνα Edward Hopper (1882-1967) σε άλλες μορφές τέχνης, πέραν των εικαστικών, όπως η λογοτεχνία, το θέατρο και ο κινηματογράφος. Πράγματι, ο ρεαλιστής ζωγράφος ενός ιδιάζοντος αμερικανικού μοντερνισμού επηρέασε όχι μόνο την αισθητική αλλά και την ευρύτερη οπτική αντίληψη μεταγενέστερων δημιουργών. Από τον Andrew Wyeth (1917-2009) μέχρι τον Erci Fischl (γεν. 1948), πολλοί ζωγράφοι απέδωσαν με ρεαλιστική και παραστατική διάθεση τον κόσμο, ασκώντας παράλληλα κριτική σε αυτόν. Τα αστικά τοπία και οι μονήρεις άνθρωποι είναι πιθανόν το σήμα κατατεθέν του Hopper. Τοπία τα οποία στέκουν αενάως εκεί για να ανακαλυφθούν, παραδομένα στον χωροχρόνο. Άνθρωποι που πλέον δεν επικοινωνούν και είναι ή νιώθουν εγκλωβισμένοι. Δεν είναι τυχαίο που τον καιρό του εγκλεισμού λόγω της πανδημίας του Covid-19, ο Hopper φάνηκε σε πολλούς τόσο επίκαιρος. Τα εξώφυλλα των τευχών του New Yorker εκείνο το διάστημα σίγουρα οφείλουν πολλά στα έργα του αμερικανού ζωγράφου. Πρόκειται για έναν καλλιτέχνη που επισκέφτηκε την Ευρώπη, γνώρισε τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό και παρά τις αρχικές ιμπρεσιονιστικές καταβολές, εν τέλει δεν αυτομόλησε προς κάποια άλλη μορφή τέχνης, πέραν της παραδοσιακής παραστατικής ζωγραφικής στον καμβά. Δεν αυτομόλησε ούτε προς την αφαίρεση ούτε προς τους πειραματισμούς με άλλες τεχνικές που πολλοί είχαν επιχειρήσει από τις απαρχές του 20ού αιώνα. Έμεινε πιστός στην μακρά παράδοση του αμερικανικού ρεαλισμού, τον οποίον ωστόσο επαναπροσδιόρισε. 

   Ποια η σχέση όμως με τον κινηματογράφο; Ο Hopper μπορεί να μην ασχολήθηκε ενεργά με τον κινηματογράφο, όπως έκαναν άλλοι εικαστικοί στα πλαίσια των πειραματισμών τους, εντούτοις επηρέασε αισθητά αρκετούς σκηνοθέτες και ταινίες είτε ευρύτερα με το στιλ του είτε με συγκεκριμένους πίνακες που αποτέλεσαν το πρότυπο για κάποια σκηνή ή σκηνικό σε ταινία. Δύο από τους πιο διάσημους πίνακες του είναι το New York Movie του 1939, που αφορά το σινεμά μιας και είμαστε μέσα σε μια κινηματογραφική αίθουσα και το Nighthawks του 1942 που είναι από τα πιο αναγνωρίσιμα στο ευρύ κοινό έργα του. Σχετικά με το πρώτο, ο πίνακας φιλοτεχνήθηκε κατά τον Δεκέμβριο του 1938 και Ιανουάριο του 1939. Μια γυναίκα βρίσκεται μόνης της μέσα στο σινεμά. Για την γυναίκα αυτή πόζαρε η σύντροφός του και επίσης ζωγράφος, Josephine Hopper. Η γνώριμη μοναχική του ατμόσφαιρα σε συνδυασμό με το υποφωτισμένο περιβάλλον και την εγκαταλειμμένη φιγούρα στην άκρη δεξιά, την καθιστά πρότυπο για τα λεγόμενα φιλμ νουάρ, για ταινίες μυστηρίου όπου οι σκιές και τα σκοτάδια συνυπάρχουν με τις βασανισμένες ψυχές των ηρώων τους. Πιο συγκεκριμένα, η ταινία Fat City (1972) του John Huston με τον νεαρό τότε Jeff Bridges έχει βασίσει την αισθητική του στο New York Movie, όπως και στο Nighthawks, σύμφωνα με τον σχεδιαστή παραγωγής Richard Sylbert. Επίσης, το Road to Perdition (2002) του Sam Mendes με τον Tom Hanks έχει βασιστεί πολύ στο κομμάτι του φωτισμού. Ακόμα όμως και το Πορφυρό Ρόδο του Καΐρου (1985) του Woody Allen μπορεί να ειδωθεί ως αναφορά στο έργο με τις σκηνές στο σινεμά όπου η Mia Farrow βλέπει την ταινία από την οποία ζωντανεύει ο Jeff Daniels, να μοιάζουν αισθητικά με τον πίνακα.

   Από την άλλη έχουμε το Nighthawks (1942), ένα έργο από τα πιο εμβληματικά του 20ού αιώνα που ίσως το εμπνεύστηκε από το διήγημα The Killers ή το A Clean, Well-Lighted Place του Ernest Hemingway που τόσο εκτιμούσε ο Hopper. Ένα σημείο αναφοράς για πολλούς, ένα εστιατόριο με ανθρώπους κλεισμένους στον κόσμο τους που πολλοί μεταγενέστεροι ζωγράφοι επιχείρησαν να αναμετρηθούν μαζί του, όπως φωτορεαλιστές κατά τα 60s. Υπάρχουν όμως και σκηνοθέτες που προσπάθησαν να ανασυστήσουν κινηματογραφικά την σκηνή όπως ο Herbert Ross στο Pennies from Heaven (!981), ένα μιούζικαλ με τον Steve Martin και τον Christopher Walken, που δίνει ζωή και σε αυτό το έργο αλλά και στο New York Movie, ο James Foley στο Glengarry Glen Ross (1992) με τον Al Pacino, τον Jack Lemon, τον Alec Baldwin και τον Ed Harris, βασισμένο στο ομώνυμο θεατρικό έργο του David Mamet ή ο Wim Wenders στο The End of Violence (1997) με τον Bill Pullman και την Andie MacDowell. Πέρα όμως από αυτές τις ταινίες που αναπαρέστησαν την σκηνή του εστιατορίου, υπάρχουν και ταινίες όπως το Blade Runner (1982) του Ridley Scott που αφομοίωσε την αισθητική του έργου στην δική του δυστοπία, όπως ο ίδιος ο Scott έχει παραδεχτεί σε συνέντευξή του ή ο εξπέρ του giallo, ο Ιταλός Dario Argento στο Deep Red (1975). Ακόμα και οι Simpsons έχουν προσεγγίσει με τον δικό του σατιρικό τρόπο εν είδει παρωδίας τον δημοφιλή πίνακα του Hopper. 

Πάνω: Edward Hopper, Nighthawks, 1942, ελαιογραφία σε καμβά.
Δεξιά: Σκηνή από το Pennies from Heaven.
Κάτω: Σκηνή από το The End of Violence.

   Οι επιρροές δεν σταματούν εδώ. Ο Elia Kazan είναι επίσης ένας σκηνοθέτης που αν και λιγότερο, έχει κάποιες εκλεκτικές συγγένειες με τον Hopper. Έτρεφε βαθιά εκτίμηση ο ένας για τον άλλον, με τον Hopper να απολαμβάνει ταινίες του Kazan, όπως το A Streetcar Named Desire (1951) και το On the Waterfornt (1954) και τον Kazan να θεωρεί τον Hopper έναν από τους σπουδαιότερους ζωγράφους. Έτσι μπορούμε να δούμε ομοιότητες ανάμεσα στο A Tree Grows in Brooklyn (1945) και σε έργα όπως το City Roofs (1932).

   Από παρόμοια έργα και οπτικές επηρεάστηκε και ο Jules Dassin για το The Naked City (1948) αλλά και ο Abraham Polonsky είναι ένας ακόμα σκηνοθέτης που οικειοποιείται το hopperesque, κυρίως ως προς τα τοπία με δρόμους και κτήρια των αμερικανικών μεγαλουπόλεων. Όταν μάλιστα γύριζε την ταινία του Force of Evil (1948), ένα φιλμ νουάρ, πήρε τον διευθυντή φωτογραφίας George Barnes και τον πήγε σε έκθεση του Hopper. Μπροστά από έναν πίνακα του, του είπε "Να πώς θέλω να μοιάζει η ταινία".  Ο Terrence Mallick στο Days of Heaven (1981) αποτίει φόρο τιμής στο House by the Railroad ως προς το σπίτι. Το ίδιο σπίτι άσκησε επιρροή στον George Stevens για το  Giant (1956) και στον Alfred Hitchcock για την δημιουργία του Bates Motel στο Ψυχώ (1960). Επίσης φαίνεται να επηρέασε και τον καρτουνίστα Charles Addams για τον σχεδιασμό του σπιτιού της οικογένειας Addams. 

Αριστερά: Edward Hopper, House by the Railroad, 1925. Δεξιά: Σκηνή από το Ψυχώ του Hitchcock. 

   Τέτοιες επιρροές μπορούν να εντοπιστούν και σε άλλες ταινίες του άγγλου μετρ του τρόμου, όπως στο Rear Window (1954). Μάλιστα επειδή είναι μια κλειστοφοβική ταινία, γυρισμένη σε εσωτερικούς χώρους με τον ανάπηρο πρωταγωνιστή να παρακολουθεί τα απέναντι διαμερίσματα μέσα από ένα παράθυρο, είναι καθόλα εμφανείς οι ομοιότητες με αντίστοιχα έργα του Hopper όπου παρακολουθούμε μια σκηνή σαν άλλοι voyers μέσα από ένα παράθυρο σπιτιού. 

   Ένας έντονα προσωπικός και ιδιοσυγκρασιακός auteur, ο David Lunch, έχει παραδεχτεί ότι έχει αφομοιώσει και προσαρμόσει στοιχεία του Edward Hopper όπως και του Francis Bacon και είναι εμφανές στο Blue Velvet (1986). Μπορεί να μην απηχεί κάποιον συγκεκριμένο πίνακα, ωστόσο ο σκιοφωτισμός και τα χρώματα χρωστούν πολλά στον Hopper. 

   Το 2020 έγινε μια έκθεση στο Fondation Beyeler για τον αμερικανό ζωγράφο με τον Wim Wenders να δημιουργεί ένα φόρο τιμής προς εκείνον. Ο Wenders ένας γερμανός σκηνοθέτης που αγαπούσε πολύ την Αμερική και έτσι στα 80s ταξίδεψε στις ΗΠΑ και δημιούργησε μερικές σπουδαίες ταινίες του, όπως το Ένας Αμερικανός Φίλος ή Παρίσι-Τέξας, που βραβεύτηκε με Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες και με τον τρόπο τους συνδιαλέγονται με την εικαστική ρητορία του Hopper περί αστικού εγκλωβισμού και αποξένωσης. Δημιούργησε λοιπόν ένα 3D installation, το Two or Threee Things I Know About Edward Hopper, μέσα από το οποίο αναγεννιούνται οι πίνακες του καλλιτέχνη.