Paul Delvaux και σινεμά

 

Ο Paul Delvaux

   Ο ζωγράφος Paul Delvaux γεννήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 1897 στο Wanze του Βελγίου. Από μικρός ενδιαφέρθηκε για την μουσική όπως και για τα βιβλία του Ιούλιου Βερν, τον οποίον διάβαζε μετά μανίας. Ενδιαφέρθηκε παράλληλα για την Ιλιάδα και την Οδύσσεια του Ομήρου. Σπούδασε στην Academia Royale des Beayx-Arts στις Βρυξέλλες. Κατά την δεκαετία του 1920 που ξεκίνησε η ζωγραφική του σταδιοδρομία, ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την τοπιογραφία. Στα τέλη της δεκαετίας του 1920 και αρχές της επόμενης ήρθε σε επαφή με το έργο του Giorgio de Chirico, την λεγόμενη pittura metafisica (μεταφυσική ζωγραφική), τον προάγγελο του γαλλικού κινήματος του σουρεαλισμού. Ο Σουρεαλισμός βέβαια έφτασε και στο Βέλγιο αποκτώντας δύο σημαντικούς εκπροσώπους, τον Rene Magritte (1898-1967) και τον Paul Delvaux. Ο δεύτερος ωστόσο ήταν περιστασιακός θιασώτης του κινήματος και λιγότερο ένας ορκισμένος οπαδός του. Το έργο του μετεωρίζεται ανάμεσα στον μανιερισμό, στο μπαρόκ, στην μεταφυσική γλώσσα του De Chirico, στον σουρεαλισμό καθώς επίσης την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα και την αναγεννησιακή τέχνη. Ορθότερα, η πρόσληψη της αρχαιότητας μέσα από την τέχνη του 15ου και 16ου αιώνα, οδήγησε τον εικαστικό στην γνωριμία του με εκείνην. Δεν αρκέστηκε όμως σε αυτήν την επαφή. Επισκέφτηκε την Ιταλία, φεύγοντας εντυπωσιασμένος από την Πομπηία και τις τοιχογραφίες της. Έπειτα επισκέφτηκε την Αθήνα, ανεβαίνοντας στην Ακρόπολη όπου αντίκρισε την χάρη του Ερεχθείου και του ναού της Αθηνάς-Νίκης και την μεγαλοπρέπεια του Παρθενώνα, όπως χαρακτηριστικά σημείωνε στα σημειωματάριά του. Έφτασε μέχρι την Ρόδο, την Κρήτη, την Δήλο, την Ολυμπία και τους Δελφούς. 

   Η αρχαιότητα είναι πανταχού παρούσα στο ζωγραφικό του έργο. Θέματα μυθολογικά, ερείπια να συνοδεύουν τις μορφές, γυναικείες υπάρξεις ωσάν αρχαία γλυπτά να στέκουν άλλοτε παθητικά μια  statuesque στατικότητα και άλλοτε ερωτικά, με μια femme fatale πόζα, να αδιαφορούν εντούτοις για τις ανδρικές υπάρξεις που εμφανίζονται στον καμβά. Η αρχαιότητα δεν λειτουργεί σαν μια αρχαιολατρική παρελθοντολαγνεία αλλά σαν μια αλλιώτικη έκφανση των σουρεαλιστικών επιταγών. Ο σουρεαλισμός που προτάσσει τον αυτοματισμό, τον ονειρικό κόσμο, ταξιδεύοντας στην χώρα του Ασυνείδητου φαίνεται να μην αγγίζει τόσο τον Delvaux, που επιστρέφει περισσότερο στον Συμβολισμό του 19ου αιώνα και λιγότερο στο κίνημα που φανερώθηκε το 1924 με το μανιφέστο του Andre Breton. Ο αρχαίος κόσμος λειτουργεί σαν μια ετεροτοπία της αρχαιότητας, σαν μια παραλλαγή της και επαναπροσέγγισή της βασισμένη σε μηχανισμούς της ψυχανάλυσης και της νεωτερικής σκέψης.

Ο Delvaux πλάι στον Andy Warhol μπροστά από έργο του Delvaux.

 

   Ποια είναι όμως η επαφή του Delvaux με την έβδομη τέχνη, τον κινηματογράφο;

Πέρα από ταινίες (κυρίως ντοκιμαντέρ) που έχουν γίνει για τον καλλιτέχνη και το έργο του, όπως το Le Monde de Paul Delvaux (1946) του Henri Storck, έχει επηρεάσει με το στιλ του ταινίες ως προς την αισθητική τους. Η στατικότητα των έργων του, ο παγωμένος ερωτισμός του, η υποδόρια μυστικότητα των θεμάτων του επηρεάζουν το ύφος ορισμένων ταινιών. 

Ένα από τα πιο διάσημα παραδείγματα είναι το Πέρυσι στο Marienbad (1961) του κορυφαίου γάλλου σκηνοθέτη Alain Resnais και σε σενάριο του Alain Robbe-Grillet. Ένα avant-garde κομψοτέχνημα των 60s που διαφοροποιείται ριζικά από την επικρατούσα Nouvelle Vague με το φιλοσοφικό και έντονα ονειρικό περιβάλλον της. Στην ταινία βρισκόμαστε σε ένα ξενοδοχείο όπου πρωταγωνιστούν μια γυναίκα (Delphine Seyrig) και ένας άνδρας (Giorgio Albertazzi) που ίσως να έχουν ξανασυναντηθεί πέρσι. Τίποτα ωστόσο δεν είναι βέβαια σε αυτήν την κρυπτική ταινία, όπου όνειρο, ψευδαισθήσεις, πραγματικότητα, αλήθεια, ψέμα και παράλληλη πραγματικότητα συμπλέκονται με έναν μυστικιστικό σχεδόν τρόπο. Αινιγματική μέχρι τέλους και υπέροχη από αισθητική σκοπιά με την φωτογραφία του Sacha Vierny και τα σκηνικά των Jean-Jacques Fabre, Georges Glon και Andre Piltant να προσδίδουν μια αύρα Delvaux. Όλα φαντάζουν ονειρικά και ξεχασμένα από τον χρόνο, ο χρόνος δεν διαπνέει το κορμί κανενός μέσα σε αυτήν την ταινία. Ακινησία, αγαλμάτινη στατικότητα και μια αίσθηση σουρεαλισμού σε όλη την ιστορία δημιουργεί εκλεκτικές συγγένειες με το εικαστικό έργο του Delvaux. Μια ερωτική ιστορία που δεν είναι καθόλου ερωτική, όπως και οι πίνακες με τις γυμνές γυναικείες φιγούρες που καταργούν την έννοια της σεξουαλικότητας με τον τρόπο που αποδίδουν τα νοήματα του έργου.

Σκηνή από το Πέρυσι στο Marienbad.

   Μια ταινία που κυκλοφόρησε την επόμενη χρονιά, το 1962, διαθέτει στοιχεία που την φέρνουν κοντά στο ύφος του βέλγου ζωγράφου. Το Carnival of Souls του αμερικανού σκηνοθέτη του Herk Harvey είναι μια ανεξάρτητη ταινία τρόμου σε σενάριο του John Clifford με πρωταγωνίστρια την Candace Hilligoss και με φωτογραφία του Maurice Prather. Η Mary Henry είναι μια νεαρή κοπέλα που βουλιάζει στο νερό καθώς τουμπάρει το αυτοκίνητό της σε ένα αυτοκινητικό ατύχημα. Εκείνη όμως κατορθώνει να βγει από αυτό και να αλλάξει πόλη. Η επαφή της ωστόσο με τους κατοίκους είναι το λιγότερο περίεργη. Το 1998 κυκλοφόρησε ένα remake της ταινίας, πολύ διαφορετικό, με παραγωγό τον Wes Craven. Η ταινία διαθέτει αρκετά στοιχεία από το ύφος του Delvaux, έστω και ασυνείδητα από την πλευρά του δημιουργού. Μια μυστηριώδης αύρα αέναης, αμετάβλητης και άχρονης στατικότητας προκαλεί την αίσθηση του τρόμου σε μια ταινία που επηρέασε αρκετές του είδους και κυρίως την Έκτη Αίσθηση (1999).

Σκηνή από το Carnival of Souls.

   Ο David Lynch επηρεάστηκε αρκετά από το Carnival of Souls και το Πέρυσι στο Marienbad, όπως και πολλοί άλλοι σκηνοθέτες. Επιρροές διακρίνονται και από το στιλ του Paul Delvaux, αλλά και ευρύτερα από το κίνημα του σουρεαλισμού, το οποίο μεταφέρει στην τέχνη του κινηματογράφου. Λιγότερο το Μπλε Βελούδο (1986) και περισσότερο το Twin Peaks (1990-1991, 1992), το Lost Highway (1997) και το Mulholland Drive αποτίουν τον δικό τους φόρο τιμής. 

Σκηνή από την σειρά Twin Peaks.

   Ένας ιδιόμορφος γυναικείος ερωτισμός με πολλές ψυχαναλυτικές αναφορές, μια αύρα μυστηρίου που ανακύπτει από ανομολόγητα μυστικά και πολλές σιωπές. Η ψυχανάλυση και ο σουρεαλισμός είναι βασικά σημεία αναφοράς, όπως και ο κόσμος του βέλγου ζωγράφου. Μια σκοτεινιά, μια στατικότητα, μια αχρονία που προσιδιάζει στην ντελβοϊκή λογική.

   Μπορεί να μην επηρέασε συνειδητά σκηνοθέτες ή να συνεργάστηκε με σκηνοθέτες, όπως ο Dali, παρόλα αυτά διακρίνονται στοιχεία που συγγενεύουν με τον δικό του άχρονο, λουσμένο με αρχαίο φως και σκότος, κόσμο.