Οι πρώτες κινηματογραφικές αίθουσες στην Αθήνα

   

   Η ιστορία του κινηματογράφου ξεκινά στο μακρινό πλέον 1895. Η λεγόμενη πλέον έβδομη τέχνη οφείλει πολλά στην ανακάλυψη της φωτογραφίας στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν πλέον άρχισε η απαθανάτιση (κυριολεκτικά καταστώ κάτι αθάνατο) στιγμών της πραγματικότητας αλλά και οι πειραματισμοί πολλών φωτογράφων να κατορθώσουν να δημιουργήσουν μια κινούμενη εικόνα. Το 1878 ο βρετανός φωτογράφος Eadweard J. Muybridge (1830-1904) μπόρεσε με διαδοχικές φωτογραφίες να αποδώσει την κίνηση ενός αλόγου. Έκτοτε και άλλοι επιχείρησαν κάτι αντίστοιχο. Πρόδρομος του κινηματογράφου ήταν το λεγόμενο κινητοσκόπιο, μια ιδέα του Thomas Edison (1847-1931), η οποία υλοποιήθηκε στο εργαστήριο του από τον William Dickson (1860-1935). Το κινητοσκόπιο θα λέγαμε ότι είναι κάτι αντίστοιχο με αυτό που πολλά παιδιά περασμένων δεκαετιών είχαν σαν παιχνίδι, που έβαζαν το μάτι του σε ένα κουτί και έβλεπες κινούμενες εικόνες. Στην ουσία το κινητοσκόπιο ήταν ένα κουτί, το οποίο κάθε φορά χρησιμοποιούταν από έναν μόνο θεατή και έβλεπε μια μικρή ταινία. Για πρώτη φορά παρουσιάστηκε το 1891. 

  Την ίδια εποχή στην Γαλλία, οι αδελφοί Auguste (1862-1954) και Louis Lumiere (1864-1948) ήταν γιοι ενός εργοστασιάρχη που παρήγαγε φωτογραφικές πλάκες και άλλα συναφή με την τέχνη της φωτογραφίας, με την οποία πειραματίζονταν. Έτσι δημιούργησαν τον cinematographe, τον κινηματογράφο. Στις 28 Δεκεμβρίου 1895 (γενέθλια μέρα του σινεμά) έγινε η επίσημη πρεμιέρα της πρώτης τους ταινίας στο Παρίσι στο Salon Indien του Grand Cafe στην λεωφόρο Καπουτσίνων Ήταν η πρώτη φορά που μπορούσαν πολλά άτομα ταυτόχρονα να βλέπουν μια ταινία και μάλιστα πληρώνοντας εισιτήριο. Συγκεκριμένα, ήταν 35 άτομα και παρακολούθησαν 10 ταινίες μικρού μήκους, συνολικής διάρκειας δεκαπέντε λεπτά. Τι συνέβη όμως στην Ελλάδα;

   Στην Ελλάδα η πρώτη κινηματογραφική προβολή, η πρώτη "εμφάνιση", όπως αποκαλούσαν τότε τις ταινίες στην Γαλλία, έγινε δύο χρόνια αργότερα, το 1897 στην Αθήνα, την πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους, που τότε αριθμούσε λίγο περισσότερο από 170 χιλιάδες κατοίκους. Στην πλατεία Κολοκοτρώνη, κοντά στο κτήριο της Παλαιάς Βουλής (το σημερινό Εθνικό Ιστορικό Μουσείο), σε μια "αίθουσα τυχηρών παιγνίων", όπως την αποκαλούσαν, πραγματοποιήθηκε μια ανοιξιάτικη μέρα η πρώτη προβολή. Σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες, οι ταινίες που είδαν τότε οι Αθηναίοι ήταν κάποιες των αδελφών Lumiere. Η πρώτη όμως προβολή μέσα σε κάποιον θεατρικό χώρο, έγινε το 1898 στο θέατρο Βαριετέ, στην γωνία Σταδίου και Αριστείδου. Ο Κλεάνθης Ζάννος (1850-1924) ήταν ο πρώτος που έφερε μηχάνημα προβολής και το εγκατέστησε στο θέατρο Βαριετέ, ενώ από το 1903 ξεκίνησαν οι τακτικές προβολές ταινιών στο θέατρο. Από τους πρώτους που έφεραν μηχανές προβολής ήταν και οι αδελφοί Ψυχούλη από τον Βόλο, καθώς και ο Απόστολος Κουντουράτος. Ο πρώτος σκηνοθέτης που κάνει ταινίες αφηγηματικές, με πλοκή, ιστορία, φαντασία και όχι τα πρώιμα ντοκιμαντέρ των Lumiere, είναι ο γάλλος "μάγος" Georges Melies. Η ταινία του Ταξίδι στην Σελήνη (1902), θα προβληθεί την επόμενη χρονιά και στην Ελλάδα στα πλαίσια της Διεθνούς Έκθεσης Ζαππείου, στο μπαρ Τάουερ. Τα πρώτα χρόνια προβολές γινόντουσαν σε καφέ, μπαρ, ταβέρνες και άλλους χώρους, μιας και δεν υπήρχαν ακόμα ειδικές κινηματογραφικές αίθουσες. Για παράδειγμα, το 1908 γίνεται μια δωρεάν προβολή ταινίας στο ζαχαροπλαστείο της Ανατολής και μετέπειτα Γ.Δ. Ζαβορίτη στην περιοχή του Συντάγματος, ενώ το 1910 έγιναν προβολές από τον ούγγρο κινηματογραφιστή Joszef Hepp (1887-1968) στο καφενείο του Ζαχαράτου στην πλατεία Συντάγματος. Στην Θεσσαλονίκη ο πρώτος κινηματογράφος είναι το Ολύμπια, που στεγάζει στις μέρες μας το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, ο οποίος λειτουργεί από το 1903, σε μια εποχή βέβαια που η Θεσσαλονίκη δεν ανήκει ακόμα στην ελληνική επικράτεια. 

   

Οι οργανωμένες προβολές σε θερινούς ή χειμερινούς κινηματογράφους ξεκίνησε το 1908. Ο Ευάγγελος Μαυροδημάκης από την Σμύρνη ξεκινάει τότε να παρουσιάζει ταινίες στο Πανόραμα ή στο Ροτόντα και στο υπαίθριο θέατρο του Λεωνίδα Αρνιώτη στην Ακαδημίας, εκεί που το 1915-16 έγινε το σινεμά Ολύμπια και αργότερα, το 1951-55 χτίστηκε η Εθνική Λυρική Σκηνή. Το 1908 δημιουργείται και το σινεμά Πανελλήνιον στην Εμμανουήλ Μπενάκη και Πανεπιστημίου, που αργότερα μετονομάστηκε σε Mondial. Αρχικά ήταν υπαίθριος και από το 1920 λειτούργησε ως χειμερινός. Από τους πρώτους υπαίθριους κινηματογραφικούς χώρους ήταν και η Αίγλη Ζαππείου, που κτίστηκε μέσα στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-18). Από το 1909 ξεκινούν την λειτουργία τους και οι πρώτοι χειμερινοί κινηματογράφοι. Από τα πρώτα σινεμά είναι το Θέατρον του Κόσμου στην Σταδίου και Γεωργίου Σταύρου με εισιτήριο δύο δραχμές, το Royal στην πλατεία Συντάγματος και το Pathe Frieres στην Σταδίου. Υπήρχαν και ταξικές διακρίσεις, καθώς εκείνα τα χρόνια το Κόσμος ή Θέατρο του Κόσμου και το Ρουαγιάλ ήταν για όλο τον κόσμο και το Πανελλήνιον για την αριστοκρατία. Μεγαλύτερη διάδοση γνωρίζουν τα σινεμά κατά την δεκαετία του 1910, όταν δημιουργείται και η πρώτη ελληνική εταιρεία παραγωγής, γυρίζονται τα πρώτα ντοκιμαντέρ και οι αίθουσες αυξάνονται. Το 1911 κτίζεται το Παλλάς-Αθηνά στην Σταδίου, το 1913 το Νέον στην Πατησίων 8 και το Ροζικλαίρ λίγο παραδίπλα. Στην Χρήστου Λαδά και Σταδίου συναντάμε από το 1914 το Αττικόν, ένα από τα πολυτελέστερα σινεμά της χώρας. Για την ακρίβεια σινεμά είναι από το 1918 καθώς αρχικά ήταν θέατρο. Είναι επίσης η πρώτη αίθουσα που έπαιξε ομιλούσες ταινίες το 1929. Το 1960 το Αττικόν μετατράπηκε στο Απόλλων. Στην Σταδίου 22 άνοιξε το 1916 ο κινηματογράφος Σπλέντιτ-Πατέ. Αρχές της δεκαετίας του 1920 δημιουργείται το σινεμά Αλκαζάρ στην Δεληγιάννη και Ψηλορείτη. Την ίδια δεκαετία δημιουργούνται και τέσσερις θερινοί κινηματογράφοι στο Θησείο, το Στου Πετσάλη, ο Ζέφυρος, το Έντεν και το γνωστό μέχρι τις μέρες μας Θησείο στην Αποστόλου Παύλου. Το 1921 δημιουργείται και το Σαλόν Ιντεάλ στην Πανεπιστημίου, το σημερινό Ιντεάλ, το οποίο είχε καεί το 1933. Το 1932 ξεκινά την λειτουργία του το κινηματοθέατρο Παλλάς. Το 1947 αρχίζει την λειτουργία του το Άστορ στην Σταδίου, ένας χώρος που ήδη από την πρώτη δεκαετία του 1900 είχε αρχίσει να λειτουργεί ως κινηματογράφος. Το όνομα προέρχεται από τον πολυεκατομμυριούχο Τζον Τζέικομπ Άστορ. Στους πάνω ορόφους του κτηρίου στεγαζόταν η βρετανική πρεσβεία και γι΄αυτό προτιμούσαν τις αγγλικές ταινίες στο εν λόγω σινεμά για αρκετά χρόνια. Να σημειωθεί ότι το 1926 λειτουργούν 138 κινηματογραφικές αίθουσες σε όλη την χώρα, με τους 16 να είναι στην Αθήνα, 7 στην Θεσσαλονίκη, 6 στον Πειραιά, 5 στην Καβάλα, 4 στον Βόλο κ.α. Το 1936 η Αθήνα αποκτά τον πρώτο πολυκινηματογράφο, τον Rex. Το 1938 δημιουργείται το θρυλικό Σινέ Παρί στην Πλάκα, στην Κυδαθηναίων 22. Έως το 1960 λειτουργούσε ως θερινό, το 1961 διαθέτει και αίθουσα για χειμερινό σινεμά και για θερινό και το 1971 η κλειστή αίθουσα μετατράπηκε σε μπουάτ, την οποία εγκαινίασε η Βίκυ Μοσχολιού. Το 1939 κατασκευάζεται το Αέλλω στην Πατησίων 140 ως θερινό μέχρι το 1960 και έκτοτε ως χειμερινό με θερινό σινεμά στην ταράτσα. 

    Μετά τον πόλεμο, ξεκινούν την λειτουργία τους μια πλειάδα σινεμά, όπως στους Αμπελόκηπους το Φλερύ και Νιρβάνα, στην Παπαδιαμαντοπούλου το Άλεξ, που από το 1945 έως το 1963 λειτουργεί ως θερινό και έπειτα ως χειμερινό. Λίγο μετά το 1950 δημιουργούνται η Αθηναία, το Αμίκα, η Ελληνίς, η Κάρμεν, η Φρύνη και το Άνεσις. Το 1947 σε όλη την χώρα λειτουργούν 300 κινηματογράφοι, το 1954 γίνονται 450. Κατά την δεκαετία του 1960, περίοδος ακμής του ελληνικού σινεμά έχουμε 418 θερινούς κινηματογράφους σε Αττική και Πειραιά, που το 1970 γίνονται 542, ενώ το 1973 πέφτουν στους 370. Τις τελευταίες δεκαετίες οι κινηματογραφικές αίθουσες βίωσαν μια βαθύτατη κρίση και πολλές δυστυχώς έκλεισαν. Μια νέα κρίση βιώνουν τώρα, λόγω της πανδημίας του Covid-19 και τώρα που ξεκινούν την επαναλειτουργία τους, ας τους στηρίξουμε!

Βιβλιογραφία

Θεοδότου Νίκου, Η Αίθουσα έχει την δική της ιστορία.

Φύσσα Δημήτρη, Τα Σινεμά της Αθήνας 1896-2013. Ιστορίες του αστικού τοπίου. 

Χριστόπουλου Γεώργιου-Χριστόπουλου Ιωάννη, Εμφάνιση και Εξάπλωση των Κινηματογραφικών Αιθουσών στο Δήμο της Αθήνας 1897-2000.

https://apotis4stis5.com/vintage/15022-palioi-kinhmatografoi-athina

https://mikropragmata.lifo.gr/listes/6-thrylikoi-kinimatografoi-apo-tin-palia-athina/