Ο Αντώνης Σαμαράκης μέσα από τα μάτια κινηματογραφιστών

Ο Αντώνης Σαμαράκης γεννήθηκε στην Αθήνα στις 16 Αυγούστου 1919 και πέθανε στην Πύλο στις 8 Αυγούστου 2003 σε ηλικία 83 χρόνων. Σπούδασε στην Νομική Σχολή Αθηνών, ενώ κατά την διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και της ναζιστικής κατοχής της Αθήνας, συμμετείχε στην εθνική αντίσταση. Το 1944 συνελήφθη από τους Ναζί και καταδικάστηκε σε θάνατο. Τελικά κατάφερε να αποδράσει. Από το 1935 έως το 1963 δούλευε στο Υπουργείο Εργασίας, από το οποίο παραιτήθηκε με την επιβολή της δικτατορίας του Μεταξά και επανήλθε το 1945. Εργάστηκε ως εμπειρογνώμων της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας των Ηνωμένων Εθνών σε πολλές χώρες και το 1989 ανακηρύχθηκε πρεσβευτής καλής θέλησης της UNICEF για τα παιδιά του κόσμου. Ήδη από την δεκαετία του 1930 δημοσίευε σε εφημερίδες της εποχής ως ποιητής από τις στήλες των Παιδικός Κόσμος, Διάπλασις των Παίδων, Νέα Εστία και Νεοελληνικά Γράμματα. Η επαγγελματική ενασχόληση με την λογοτεχνία ξεκίνησε το 1954 με την έκδοση των διηγημάτων του στην συλλογή Ζητείται Ελπίς, που παραμένει πολύ δημοφιλές. Σημαντικά βιβλία του είναι το Σήμα Κινδύνου το 1959, το Αρνούμαι το 1961, το Γραφείον Ιδεών το 1962, το Λάθος το 1965, το Διαβατήριο το 1973 και η Κόντρα το 1992. Γενικότερα, πρόκειται για έναν από τους περισσότερο μεταφρασμένους έλληνες πεζογράφους, έχοντας μεταφραστεί τα βιβλία του σε τουλάχιστον τριάντα γλώσσες. Για το Αρνούμαι κέρδισε το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος, ενώ ανάμεσα σε άλλα έχει κερδίσει το Κρατικό Βραβείο Τεχνών και Λογοτεχνίας της Γαλλίας το 1995 και του έχει απονεμηθεί ο Σταυρός του Ιππότη των Γραμμάτων και των Τεχνών την ίδια χρονιά στην Γαλλία. 

Μέσα από τα βιβλία του εστίαζε στον σύγχρονο άνθρωπο και τα κοινωνικά του προβλήματα. Μιλούσε για την εργασία, την κοινωνική εξαθλίωση, τον ολοκληρωτισμό. Το τελευταίο το έκανε πολύ έντονα στο Λάθος, ένα από τα σημαντικότερα βιβλία της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Κυκλοφόρησε από το Βιβλιοπωλείο της Εστίας τον Νοέμβριο του 1965, αφιερωμένο στην Ελενίτσα, την σύζυγό του Ελένη Κουρεμπανά, δύο χρόνια μετά τον γάμο τους, το 1963 και δύο χρόνια πριν την Χούντα, μιλώντας για την ανελευθερία και την απολυταρχία. "Πολύ πριν ξεκινήσω να το γράφω-το άρχισα το 1962-με προβλημάτιζε το ζήτημα ολοκληρωτισμός. Ο ολοκληρωτισμός ήταν πάντα εδώ και είναι και σήμερα, το 1996", έγραφε ο ίδιος στην αυτοβιογραφία του που κυκλοφόρησε το 1996. Το βιβλίο μεταφράστηκε σε τριάντα γλώσσες και έγινε κινηματογραφική ταινία από τον Γερμανό Peter Fleischmann το 1975 με τον Michel Picoli σε σενάριο των Jean-Claude Carriere και Martin Walser και μουσική του Ennio Morricone. Πολλοί επαίνεσαν το βιβλίο, όπως και την ταινία, διεθνώς. Ανάμεσα σε άλλους ήταν οι Γκράχαμ Γκριν, Άρθουρ Μίλερ και Άγκαθα Κρίστι που εκφράστηκαν θετικά για το βιβλίο του Σαμαράκη, ένα βιβλίο αστυνομικό όσο και φιλοσοφικά ανθρώπινα. Όπως ο ίδιος είχε πει ήθελε να δίνει φωνή σε όσους δεν έχουν φωνή. Τα βιβλία του άλλωστε διακρίνονται για την απλή τους γλώσσα, τον καθημερινό λόγο και τους καθημερινούς χαρακτήρες. Ενδιαφερόταν πολύ για τα κοινά, τοποθετούμενος συχνά-πυκνά μέσα από εφημερίδες, ενώ πρωτοστάτησε στην δημιουργία της Βουλής των Εφήβων, θέλοντας να δώσει βήμα στους νέους, που τόσο εκτιμούσε. 

Το 2020 είχε κηρυχθεί στην Ελλάδα έτος Αντώνη Σαμαράκη, κλείνοντας εκατό χρόνια από την γέννησή του, ενώ από τις 8 Αυγούστου 2023 και για ένα μήνα ξεκινά ένα διαδικτυακό αφιέρωμα από την t-shOrt στο μεγαλύτερο κινηματογραφικό site για ελληνικού μικρού μήκους ταινίες, www.shortfilm.gr. Πρόκειται για οκτώ μικρού μήκους ταινίες από το 1989 έως το 2019 από οκτώ διαφορετικούς σκηνοθέτες που εμπνεύστηκαν και βασίστηκαν σε τέσσερα διηγήματα του συγγραφέα: το Ποτάμι, Ο Ήλιος έκαιγε πολύ, Σ ένα Συνοριακό Σταθμό και τα Φιστίκια Αιγίνης. Μάλιστα  ενδιαφέρον έχει ότι το ποτάμι το έχουν μεταφέρει τέσσερις διαφορετικοί σκηνοθέτες και το Ήλιος έκαιγε πολύ δύο, επομένως μπορούμε να δούμε και τις διαφορετικές κινηματογραφικές εκδοχές πάνω στο ίδιο κείμενο. Ένα πολύ ενδιαφέρον αφιέρωμα που μπορεί να παρακολουθήσει κανείς δωρεάν εδώ.

Ακολουθούν οι ταινίες του αφιερώματος:

 Ο Ήλιος έκαιγε πολύ (1989)

Σκηνοθεσία: Κυρηναίος Παπαδημάτος

Διάρκεια: 26΄, Μυθοπλασία, 16 χιλ., Έγχρωμη, 1989

Διήγημα του Σαμαράκη μεταφερμένο στην οθόνη.

Το Ποτάμι (1995)

Σκηνοθεσία: Άρης Μπαφαλούκας

Διάρκεια: 9΄45λ΄΄, Μυθοπλασία, 16 χιλ., Έγχρωμη, 1995

Ένα ποτάμι αποτελεί σύνορο δύο αντίπαλων στρατοπέδων σε περίοδο πολέμου. Ο Βασίλης, ένας στρατιώτης, αψηφώντας τις διαταγές, κολυμπάει σε αυτό...

Το Ποτάμι (1995)

Σκηνοθεσία: Γιάννης Καραπιπερίδης

Διάρκεια: 20', Σπουδαστική, 16 χιλ., Έγχρωμη, 1995

Η διαταγή ήταν ξεκάθαρη. Δεν έπρεπε με τίποτα να μπουν στο ποτάμι. Πέρα από το ποτάμι ήταν ο εχθρός. Όποιος την παρέβαινε την διαταγή, θα πέρναγε στρατοδικείο. Ένας στρατιώτης αποφασίζει να σπάσει την διαταγή και να μπει στο ποτάμι.

 Ο Ήλιος έκαιγε πολύ (2000)

Σκηνοθεσία: Χρυσηίδα Γαζή

Διάρκεια: 11΄, Σπουδαστική, S16 χιλ., Έγχρωμη, 2000

Παρακολουθούμε την σημαδιακή μέρα της ζωής ενός ανθρώπου. Η τύχη τού παίζει άσχημο παιχνίδι. Οι ισορροπίες είναι λεπτές. Η στέρηση από την έλλειψη χρημάτων, ακόμα και φαγητού, αποτυπώνεται κυρίαρχα στον ήρωα. Η τύχη του παραμονεύει και μπροστά στο δίλημμα της καλής παρουσίας για μια θέση στον ήλιο, κερδίζει για άλλη μια φορά η ατυχία, ενώ εκείνος χάνει ίσως και την τελευταία ευκαιρία να βρει δουλειά. 

Σ ένα συνοριακό σταθμό (2010)

Σκηνοθεσία: Νάνσυ Σπετσιώτη

Διάρκεια: 10' 50'', Μυθοπλασία, 35 χιλ., Έγχρωμη

Ένας ηλικιωμένος σταθμάρχης δουλεύει χρόνια σε έναν συνοριακό σταθμό. Παρακολουθεί τα τρένα να φεύγουν, αλλά αυτός παραμένει εκεί...

Η Απέραντη Όχθη (2011)

Σκηνοθεσία: Μιχάλης Φελάνης

Διάρκεια: 9' 25΄΄, Μυθοπλασία, Έγχρωμη, 2011

Ένας στρατιώτης παρακούει τις εντολές της μεραρχίας, το όριο που τους έχουν θέσει, για να φτάσει στο ποτάμι που είναι ο απαγορευμένος καρπός για τους στρατιώτες, έτσι έρχεται αντιμέτωπος με έναν άλλο άντρα. Είναι εχθρός; Και αν ναι, τι τους χωρίζει πραγματικά; 

Το Ποτάμι (2016)

Σκηνοθεσία: Georgia Bloo Nicolaou

Διάρκεια: 11' 50'', Μυθοπλασία, Έγχρωμη, 2016

Άνοιξη 1942. Στα μέσα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ένας στρατιωτικός λόχος βρίσκεται κατασκηνωμένος στο δάσος κατά την διάρκεια μιας εκεχειρίας. Η προσωρινή ειρήνη και η αυξανόμενη ανοιξιάτικη ζέστη, τους παραπλανεί σε μια παραίσθηση ασφάλειας και ξεγνοιασιάς. Μετά από ένα νοσταλγικό όνειρο, ο Άντονι, ένας νεαρός στρατιώτης, επιχειρεί να διατηρήσει την ανθρωπιά και ταυτότητά του ψάχνοντας κάθαρση στα νερά του κοντινού ποταμού.

Φιστίκια Αιγίνης (2019)

Σκηνοθεσία: Σάββας Σταύρου

Διάρκεια: 17', Μυθοπλασία, Έγχρωμη, 2019

Μετά τον θάνατο της μητέρας του, η οποία πνίγηκε από ένα φιστίκι Αιγίνης, και ζώντας ακόμα στο πατρικό του, ο μοναχικός σαραντάρης Γιώργος καταστρώνει προσεκτικά ένα περίπλοκο σχέδιο αυτοκτονίας. Κατά την διάρκεια της ημέρας, ο Γιώργος αφήνει δικαιολογίες, εμπόδια και ανθρώπους να αναβάλλουν την πράξη του αυτή, αγνοώντας ίσως τον πραγματικό λόγο που τον οδηγεί στην αυτοχειρία.