Το Φαινόμενο Ρασομόν

Το φαινόμενο Ρασομόν πήρε το όνομα του από την ομώνυμη ταινία του ιάπωνα σκηνοθέτη Akira Kurosawa που διαδραματίζεται τον 15ο αιώνα, όταν ένας ληστής ακινητοποιεί έναν σαμουράι με σκοπό να πάει με την γυναίκα του. Ο σύζυγος βρίσκεται νεκρός και παρακολουθούμε την ίδια ιστορία από τέσσερις οπτικές γωνίες. Το φαινόμενο λοιπόν αυτό αφορά κατά βάση ταινίες στις οποίες ακολουθούμε την πλοκή μέσα από τα μάτια διαφορετικών ηρώων, με τον καθένα να προσθέτει κάτι νέο στην πλοκή, αλλά και ταινίες στις οποίες παρεμβάλλονται διαφορετικοί αφηγητές, χωρίς να είναι απαραίτητα ένας του οποίου ακολουθούμε την ιστορία. Επίσης το φαινόμενο αφορά και ταινίες με ξεκάθαρα υποκειμενική και αμφισβητήσιμη οπτική γωνία στην αφήγηση, χωρίς δηλαδή ο θεατής/η θεάτρια να είναι σίγουρος/η αν βλέπει τα όσα έγιναν όντως ή το πώς τα θυμάται ή θέλει να τα θυμάται ο συγκεκριμένος χαρακτήρας. Το Φαινόμενο Ρασομόν αναλύθηκε πρόσφατα διεξοδικά στο βιβλίο του 2015, Rashomon Effects: Kurosawa, Rashomon and their legacies. Η Valerie Alia έχει ονομάσει το συγκεκριμένο αφηγηματικό τέχνασμα ως Rashomon Principle. Με ευκαιρία το πρόσφατο θρίλερ Weapons που αξιοποίησε αυτή την μέθοδο, ας θυμηθούμε μερικά επιτυχημένα παραδείγματα. 

 Rashomon (1950)

Κατ αρχάς η ταινία που έδωσε το όνομα στο φαινόμενο. Μια από τις σπουδαιότερες ταινίες του Kurosawa, από τα σπουδαιότερα δείγματα της υποκειμενικής αφήγησης που κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του θεατή μιας και αυτός είναι ένας βασικός λόγος που χρησιμοποιείται το εν λόγω σεναριακό τέχνασμα. Αντί να ακολουθήσει ο/η σεναριογράφος γραμμική πορεία που ίσως θα την έκανε λιγότερο ενδιαφέρουσα ή θα έφτανε πιο γρήγορα στο τέλος και στην λύση, επιλέγει τις διαφορετικές αφηγήσεις αφενός καθώς η καθεμία προσθέτει και ένα νέο κομμάτι στο παζλ, αφετέρου επιτείνει το μυστήριο μιας και η μια αναιρεί ή αμφισβητεί την άλλη. Η ταινία βραβεύτηκε με Χρυσό Λέοντα στην Βενετία.

The Outrage (1964)

Το Outrage δεν είναι παρά το αμερικανικό remake του Ρασομόν του Kurosawa. Σκηνοθετεί ο Martin Ritt και πρωταγωνιστούν οι Paul Newman και Laurence Harvey. Με την μορφή παράλληλων αφηγήσεων και flashbacks παρακολουθούμε τις έγινε ή τι μας λένε ότι έγινε τέσσερις διαφορετικοί χαρακτήρες, ο καθένας από την δική του σκοπιά. Σημασία έχει ποιον/ποια θα πιστέψεις. Ένα τίμιο remake που σε καμία περίπτωση δεν φτάνει το μέγεθος του πρωτότυπου.

The Usual Suspects (1995)

Μια από τις διασημότερες ταινίες των 90s που μέχρι και σήμερα φημίζεται για το τέλος και το plot twist της. Ίσως δεν γέρασε τόσο καλά καθώς σκηνοθετεί ο κατηγορούμενος για κακοποιητικές συμπεριφορές Bryan Singer και πρωταγωνιστεί ο Kevin Spacey με κατηγορίες για σεξουαλικά εγκλήματα, ωστόσο βλέπεται άνετα και σήμερα. Δεν είναι η τυπική ταινία του φαινομένου καθώς δεν παρουσιάζει ακριβώς διαφορετικές οπτικές γωνίες των υπόπτων για το έγκλημα, αλλά αυτό που την κάνει να έχει επηρεαστεί από την ιαπωνική ταινία είναι η αμφισβήτηση που προκαλεί στο κοινό η ίδια η αφήγηση, κατά πόσο δηλαδή ισχύουν όσα βλέπουμε ή είναι απλώς η οπτική γωνία του ήρωα. Ανταμείφθηκε με δύο Όσκαρ σεναρίου για τον Christopher McQuarrie (μετέπειτα σκηνοθέτη Επικίνδυνων Αποστολών) και Β ανδρικού ρόλου για τον Spacey.

Hero (2002)

Μια από τις καλύτερες ταινίες του Zhang Yimou με μια πλειάδα γνωστών ηθοποιών, όπως οι Jet Li, Tony Leung και Maggie Cheung. Μια υπερπαραγωγή εξαιρετικά χορογραφημένη που προτάθηκε για Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας. Διαδραματίζεται τον 3ο π.Χ. αιώνα στην Κίνα όταν είναι διασπασμένη ακόμα. Αναφέρεται στην δολοφονία του πρώτου αυτοκράτορα, θεμελιωτή της δυναστείας των Qin, την οποία παρακολουθούμε από διαφορετικούς αφηγητές με την καθεμία να δίνει διαφορετική αίσθηση αλλά και αισθητική στην ταινία.

Elephant (2003)

Βραβευμένος με Χρυσό Φοίνικα για αυτή την ταινία, ο Gus van Sant εμπνέεται από την πραγματική σφαγή στο λύκειο Κολουμπάιν το 1999 και τοποθετεί την πλοκή σε ένα φανταστικό λύκειο στο Όρεγκον ακολουθώντας τα γεγονότα που οδήγησαν στην σφαγή αλλά και μετά από αυτήν. Η ταινία δεν έχει ακριβώς διαφορετικές οπτικές γωνίες υπό την έννοια του αφηγητή, αλλά ο σκηνοθέτης-αφηγητής παρακολουθεί την ζωή πολλών χαρακτήρων και άρα την πλευρά του καθενός με το υποκειμενικό του βίωμα του καθενός που μπορεί να αγνοεί τι έγινε ή τι θα γίνει. 

Hoodwinked (2005)

Ποιος/Ποια δεν ξέρει την ιστορία της Κοκκινοσκουφίτσας. Θα περίμενε κανείς ότι χρειάζεται διαφορετική ανάγνωση; Και όμως έχει γίνει και αυτό. Το animation του Cory Edwards με τις φωνές των Anne Hathaway, Glenn Close και Jim Belushi εξετάζει την ιστορία σαν ταινία μυστηρίου, σαν αστυνομική έρευνα με τον κάθε χαρακτήρα να παρουσιάζει την δική του πλευρά στα γεγονότα. Η ταινία σαν δομή που δεν ακολουθεί χρονικά τα γεγονότα επηρεάζεται από το Ρασομόν και το Pulp Fiction. Λόγω της επιτυχίας της πρώτης ταινιας ακολούθησε και σίκουελ το 2011, όχι με την ίδια επιτυχία.

Vantage Point (2008)

Πολιτικό θρίλερ του Pete Travis με τους Dennis Quaid και Forrest Whitaker. Σε μια ανοιχτή πολιτική συγκέντρωση εναντίον της τρομοκρατίας στην Ισπανία γίνεται απόπειρα δολοφονίας του αμερικανού προέδρου. Η ταινία εξελίσσεται μέσα από τα μάτια ενός πράκτορα, μιας δημοσιογράφου, ενός ισπανού αστυνομικού, ενός πολίτη, του προέδρου και των τρομοκρατών. Είναι η ταινία με το πολυπληθέστερο ίσως φαινόμενο Ρασομόν με οκτώ οπτικές γωνίες.

Gone Girl (2014)

Ένα από τα καλύτερα βιβλία του είδους της Gillian Flynn και μια από τις καλύτερες ταινίες του David Fincher σε σενάριο της συγγραφέως. Έχει ένα λιτό Φαινόμενο Ρασομόν υπό την έννοια ότι εξετάζεται η ιστορία της υποτιθέμενης δολοφονίας της Amy από δύο μόνο οπτικές γωνίες, στο πρώτο μισό του συζύγου που την ψάχνει αλλά θεωρείται ο βασικός ύποπτος και στο δεύτερο μισό της συζύγου που ξεκαθαρίζεται η υπόθεση. Μαύρο χιούμορ και κοινωνική σάτιρα είναι τα βασικά εργαλεία με τα οποία προσεγγίζει μια από άλλη συγγραφέα και άλλο σκηνοθέτη απλή ιστορία μυστηρίου. Ben Affleck και Rosamund Pike αποτέλεσαν ένα εξαιρετικό δίδυμο.

The Handmaiden (2016)

Μια από τις καλύτερες ταινίες του νοτιοκορεάτη σκηνοθέτη Park Chan-wook (Oldboy). Μια υπηρέτρια και μια πλούσια κληρονόμος γνωρίζονται και ερωτεύονται σε ένα εξαιρετικό και μυστήριο λεσβιακό ρομάντζο. Ωστόσο η πρώτη θα μπλεχτεί σε μια απάτη και κάπου στα μέσα ξαφνικά βλέπουμε την ιστορία από την ματιά ενός άλλου ήρωα οδηγώντας σε ανατροπές και plot twist που θα δώσουν νέα τροπή στην ιστορία. Η ταινία διαδραματίζεται στην βικτωριανή εποχή στην υπό ιαπωνική κυριαρχία Κορέα.

The Last Duel (2021)

Καλός Ridley Scott σε μια από τις καλύτερες στιγμές του τα τελευταία χρόνια. Adam Driver, Matt Damon και Jodie Comer σε μια τριπλέτα στην μεσαιωνική Γαλλία για την τελευταία μονομαχία που πραγματοποιήθηκε ανάμεσα στον σύζυγο και στον φερόμενο ως βιαστή της γυναίκας του. Ακολουθεί πιστά την λογική Ρασομόν μιας και αφενός ακολουθεί την ιστορία από την οπτική γωνία των τριών ηρώων σε ξεχωριστά κεφάλαια αφετέρου γιατί αφορά μια κατηγορία βιασμού και την αποκάλυψη του μυστηρίου για το ποιος και αν το έκανε.

Weapons (2025)

Δεύτερη ταινία του σκηνοθέτη Zach Cregger με την Julia Garner και τον Josh Brolin. Ένα από τα καλύτερα θρίλερ των τελευταίων χρόνων που συνδυάζει ευχάριστα τα είδη, τρόμο με αστυνομικό μυστήριο, πολιτικό σχόλιο με μεταφυσικές ανησυχίες και όλα αυτά με δόσεις χιούμορ και κωμωδίας. Τα παιδιά μιας τάξης εξαφανίζονται, όλα εκτός από ένα με τις τοπικές αρχές να ψάχνουν να δουν τι έγινε και τους γονείς να κατηγορούν την δασκάλα. Πέντε διαφορετικές οπτικές γωνίες από τους πέντε βασικούς ήρωες που τελικά ενώνονται και μας δίνουν την τελική λύση με την κάθε ιστορία να εμπλέκεται μέσα στην άλλη σαν κρίκοι αλυσίδας.