Όταν το ιαπωνικό σινεμά ήταν πιο μπροστα από το αμερικανικό

Ποιος το περίμενε ότι η χώρα που οι ΗΠΑ βομβάρδιζαν το 1945, η Ιαπωνία, θα ήταν η χώρα που θα επηρέαζε ίσως περισσότερο τον αμερικανικό κινηματογράφο. Άλλωστε, όπως είχε πει ο Κικέρωνας, "ποτέ κατακτητής δεν πήρε τόσα πολλά από έναν κατακτημένο" αναφερόμενος στην κατακτήτρια Ρώμη που επηρεάστηκε καθοριστικά από την κατακτημένη Αθήνα. 

Ο ιαπωνικός κινηματογράφος είναι συχνά παρεξηγημένος στη Δύση: θεωρείται είτε ένα niche πεδίο cinephile ιεροτελεστίας, είτε ένα απομονωμένο σύμπαν από άνιμε, samurai και παράξενα φαντάσματα. Κι όμως, η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική. Αν υπάρχει μια κινηματογραφία που έχει επηρεάσει βαθιά τον αμερικανικό —και κατ’ επέκταση τον παγκόσμιο— κινηματογράφο, αυτή είναι η ιαπωνική.

Και όχι μόνο μέσω διάσημων remakes. Αλλά μέσω μορφής, ύφους, αφήγησης, οπτικού κώδικα. Και το πιο εντυπωσιακό: πολλές από τις μεγαλύτερες εμπορικές επιτυχίες του Hollywood οφείλουν κάτι ουσιαστικό σε ένα ιαπωνικό φιλμ. Ακολουθεί ο «χάρτης» αυτής της μεγάλης, και συχνά αόρατης, επιρροής.

Όταν ο ιαπωνικός τρόμος έκανε το Hollywood να φοβηθεί διαφορετικά

Ring (1998) → The Ring (2002)

Το Ring του Χιντέο Νακατά είναι η ταινία που άλλαξε τον τρόμο παγκοσμίως. Ένας τρόμος που δεν φωνάζει, δεν πετάγεται στην οθόνη, αλλά απλώνεται σαν παγερό νέφος. Όταν το The Ring βγήκε στις αμερικανικές αίθουσες το 2002, δεν ήταν απλώς remake· ήταν η αρχή ενός J-horror κύματος που άλλαξε την αισθητική 20 χρόνια ολόκληρου του Hollywood.

Ξαφνικά, το αόρατο έγινε πιο τρομακτικό από το ορατό και οι κατάρες από το υπερβολικό gore.

Η απαγορευμένη αρένα επιβίωσης που “γέννησε” τους Hunger Games

Battle Royale (2000) → The Hunger Games (2012)

Το Battle Royale είναι μια από τις πιο αμφιλεγόμενες και πολιτικές ταινίες της σύγχρονης Ιαπωνίας: έφηβοι που εξαναγκάζονται να σκοτώσουν ο ένας τον άλλον από ένα αυταρχικό κράτος.

Παρόλο που το The Hunger Games δεν είναι επίσημο remake, η σκιά του ιαπωνικού φιλμ είναι παντού: στη βασική ιδέα, στη δομή, ακόμη και στον τρόπο που το παιχνίδι θανάτου λειτουργεί ως κοινωνικό σχόλιο. Η διαφορά είναι πως το Hollywood προσθέτει ρομαντική γωνία και πολιτικό έπος — ενώ το ιαπωνικό φιλμ είναι ωμό, κυνικό και βαθιά αντισυστημικό.

Ο ψυχολογικός εφιάλτης του Satoshi Kon πίσω από το “Black Swan”

Perfect Blue (1997) → Black Swan (2010)

Ο Ντάρεν Αρονόφσκι ουδέποτε έκρυψε τη λατρεία του για τον Σατοσί Κον. Το Black Swan μπορεί να μην είναι αντιγραφή, όμως ο ψυχολογικός του μηχανισμός —η διάλυση της ταυτότητας, η παραίσθηση, οι καθρέφτες, οι σωσίες— πατάει αισθητά στο έδαφος του Perfect Blue.

Η στιγμή όπου η πραγματικότητα ραγίζει είναι χαρακτηριστικά ιαπωνική: όχι ως narrative twist, αλλά ως διαρκής απειλή ότι ο εσωτερικός μας κόσμος μπορεί να καταπιεί τον εξωτερικό.

Τα όνειρα του “Paprika” έγιναν το heist του “Inception”

Paprika (2006) → Inception (2010)

Ο Κρίστοφερ Νόλαν έχει μια ικανότητα να απορροφά ιδέες και να τις επαναδομεί ως blockbuster παζλ. Στην περίπτωση του Inception, τα κοινά με το Paprika είναι τόσα που δύσκολα περνούν απαρατήρητα:

η είσοδος στα όνειρα,

τα επίπεδα συνείδησης,

οι καταρρεύσεις του ονειρικού χώρου,

το περίπλοκο ψυχολογικό υπόβαθρο.

Το Paprika είναι ένα ποιητικό χάος· το Inception το μετατρέπει σε καλοκουρδισμένο μηχανισμό. Διαφορετική φιλοσοφία, ίδιος σπόρος.

Η αιματοβαμμένη εκδίκηση της “Lady Snowblood” μέσα στο Kill Bill

Lady Snowblood (1973) → Kill Bill Vol. 1 (2003)

Ο Ταραντίνο δεν το κρύβει: λατρεύει την ιαπωνική exploitation αισθητική. Το Kill Bill δεν είναι απλώς εμπνευσμένο· είναι γεμάτο από άμεσες αναφορές, από το χιόνι που βάφεται κόκκινο μέχρι την ποπ-κατασκευή της εκδίκησης.

Το Lady Snowblood δίνει στο Hollywood αυτό που αργότερα γίνεται trademark του Ταραντίνο: την υπερστυλιζαρισμένη βία που μοιάζει ταυτόχρονα ποίηση και καταιγισμός.

Το “Akira” και ο γενετικός κώδικας του σύγχρονου αμερικανικού sci-fi

Akira (1988) → Chronicle (2012)

Το Akira δεν επηρέασε μόνο το Chronicle. Επηρέασε το Matrix, το Looper, το Dark Knight Rises, και γενικά όλο το αστικό, δυστοπικό, ψυχοδυναμικό sci-fi της τελευταίας 30ετίας.

Στο Chronicle, ο “ανεξέλεγκτος έφηβος-θεός” είναι καθαρή αντανάκλαση του τέλους του Akira: μια δύναμη που το σύστημα δεν μπορεί να χειριστεί, ένα αγόρι που μετατρέπεται σε υπαρξιακή απειλή.

Το Hollywood αγαπάει τα remakes του… ιδιαίτερα όταν είναι ιαπωνικά

Hachiko Monogatari (1987) → Hachi (2009)

Εδώ έχουμε ένα από τα πιο πιστά συναισθηματικά remakes: η ιστορία του σκύλου-συμβόλου πίστης περνά από την Ιαπωνία στην Αμερική με συγκινητικό τρόπο. Το Hollywood απλώς προσθέτει λίγη γυαλάδα, αλλά ο πυρήνας παραμένει ίδιος, σχεδόν τελετουργικός.

Το λιοντάρι πριν από τον Simba

Kimba, the White Lion (1965) → The Lion King (1994)

Το Kimba, the White Lion του Οσάμου Τεζούκα προηγήθηκε σχεδόν τρεις δεκαετίες του The Lion King και θεωρείται από πολλούς μια από τις πιο αμφιλεγόμενες ιαπωνικές επιρροές στο αμερικανικό animation. Η ιστορία ενός νεαρού λιονταριού που χάνει τον πατέρα του, απομακρύνεται από τον τόπο του και επιστρέφει για να αναλάβει τον ρόλο του ηγέτη, παρουσιάζει εντυπωσιακές ομοιότητες σε επίπεδο θεματικής και εικόνων.

Η Disney έχει αρνηθεί κάθε άμεση αναφορά στο Kimba, αποδίδοντας το The Lion King κυρίως στον Άμλετ. Παρ’ όλα αυτά, για πολλούς ιστορικούς animation, η σύμπτωση μοιάζει λιγότερο τυχαία και περισσότερο ενδεικτική του πόσο βαθιά το άνιμε είχε ήδη επηρεάσει τη δυτική αφήγηση.

Και μετά ήρθε ο Κουροσάβα — και άλλαξε την Αμερική για πάντα

Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι όλο το αμερικανικό western χρωστά μεγάλο μέρος της δομής του στον Ακίρα Κουροσάβα.

Seven Samurai (1954) → The Magnificent Seven (1960)

Ίδια δομή, ίδια δράση, ίδιοι χαρακτήρες — απλώς με καουμπόηδες.

Yojimbo (1961) → A Fistful of Dollars (1964)

Τόσο κοντινό remake που χρειάστηκε να δοθούν δικαιώματα στον Κουροσάβα.

The Hidden Fortress (1958) → Star Wars: A New Hope (1977)

Ο Τζορτζ Λούκας βασίζει την αφήγηση σε μια κουροσαική λογική:

οι δύο κωμικοί χαρακτήρες που παρακολουθούν την πλοκή,

ο νεαρός ήρωας που μπαίνει σε έναν νέο κόσμο,

η σαμουράι ηθική σε space περιβάλλον.

Με άλλα λόγια: το Star Wars είναι ένα samurai movie μεταμφιεσμένο σε space opera.

Συμπέρασμα — Η Ιαπωνία δεν επηρεάζει απλώς το Hollywood: το αναγεννά

Αν ρίξουμε μια πανοραμική ματιά, το μοτίβο είναι ξεκάθαρο: τα αμερικανικά στούντιο δανείζονται, προσαρμόζουν και συχνά επαναπροσδιορίζουν ιαπωνικά έργα, δημιουργώντας νέες μορφές που καταλήγουν να κυριαρχούν στη mainstream κουλτούρα.

Αυτό δεν είναι πολιτισμική "κλοπή" ή οικειοποίηση. Είναι διαπολιτισμική συνομιλία — μια ανταλλαγή όπου η Ιαπωνία προσφέρει σχήματα, ιστορίες και αισθητικές, και το Hollywood τα αναπλάθει με το δικό του ενεργειακό DNA.

Κι αν το δούμε ιστορικά; Η πιο μεγάλη αλήθεια είναι απλή: Χωρίς την Ιαπωνία, ο αμερικανικός κινηματογράφος θα ήταν πολύ διαφορετικός. Ίσως και λιγότερο συναρπαστικός.